کثرت فرصتهای تبلیغی خاص در طول ایام سال ( مانند ماه رمضان، محرم و صفر، فاطمیه، تابستان، دهه فجر،) از یک طرف، اقبال روز افزون  طلاب به امر تبلیغ دین از طرف دیگر[1]و استقبال جامعه دینی ( اعم از نهادها و ارگانهای دولتی، نظامی، آموزشی، تشکلهای مردمی، هیئات و…) از جهت سوم،مستلزم برنامه ریزی کلان و راهبردی و فراهم کردن بستر مناسب برای بهره وری حداکثری از این فرصت مناسب، توسط  مسئولین حوزه های علمیه و در راس آنها حوزه علمیه قم، مادر انقلاب، می باشد.

تشکیل نهاد های مختلف مرتبط با امر تبلیغ[2] پی گیری امر تبلیغ از منظر تخصصی و تشکیل معاونت های خاص تبلیغی، اعزام مبلغین به اقصا نقاط کشور، چاپ و تهیه کتابهای مختلف تبلیغی بخشی از تلاشهای مسئولین و دست اندکاران این عرصه می باشد.اما وجود برخی مشکلات  باعث شده که نتوانیم از این فرصت استفاده مناسب داشته باشیم. مشکلاتی که هر از چند گاهی مخصوصا در ایام نزدیک به تبلیغ، دامن گیر مبلغین شده و معمولا ناشی از عدم برنامه ریزی مناسب در این زمینه بوده به نحوی که بسیاری از آن خدمات و تلاشها را تحت الشعاع قرار داده است.

به طور کل می توان این مشکلات را به مشکلات قبل از تبلیغ، مشکلات هنگام ایام تبلیغ و مشکلات بعد از تبلیغ تقسیم کرد.

اما مشکلات قبل از تبلیغ

عمدتا مربوط به نحوه ثبت نام و جذب مبلغین برای تبلیغ های کوتاه مدت بر میگردد. در بسیاری از موارد مبلغ با جواب ( جا نداریم، تقاضا نکردند،و..) مواجه می شود و حال آنکه در بسیاری از آن موارد به گواه کسانی که به آن منطقه اعزام شدند، همچنان نیاز به مبلغ داشته است. همچنین نحوه ثبت نام برخی از مراکز مرتبط با حوزه که به تازگی به سامانه های مجازی متصل گشته و ثبت نام از طریق این سامانه صورت میکیرد، نوعا با مشکل مواجه می باشد و عملا باعث هدر رفت وقت بیشتری از طلاب مبلغ میشود.نبود بودجه کافی یکی دیگر از مشکلات قبل از تبلیغ بوده به طوری که برخی از مراکز، عدم شرط تسویه یکی از شروط ثبت نام آنها بوده است.

ولی از همه اینها بگذریم بزرگترین مشکل نبود برنامه منسجم و متناسب با جامعه هدف مبلغ می باشد. در بیشار موارد مبلغ بدون هیچ گونه ذهنیتی وارد ارگان و یا منطقه تبلیغی خویش ششده و تا با نیازها و کاستیهای فرهنگی خاص آن گروه آشنا شود، عمده فرصت تبلیغی خویش را از دست داده است و در نتیجه کارایی لازم در این امر را نخواهد داشت.

آنچه که می تواند  بیش از هر چیزی باعث رونق امر تبلیغ شود اینست که مبلغ، دقیقا با نیاز های خاص جامعه هدف خود اشنا باشد و این آَنایی برکات و آثار خاص خودش را دارد. زمانی مبلغ می تواند میوه های شیرین زحمات خودش را برداشت کند که آثارآن را هر چند در دارز مدت مشاهده کند. بنابراین شناسایی نیاز ها و مشکلات عقیدتی و رفتاری و فرهنگی جامعه هدف از مهمترین نهادهای دست اندرکار امر تبلیغ می باشد.

نگارنده که خود از نزدیک شاهد بوده، دربرخی از نهادهای نه چندان گسترده که در طول سال مبلغین زیادی به ان نهاد اعزام می شود اما حدود 80 درصد از افراد، در کمترین مسائل دینی دچار مشکلات جدی بودند و این حاکی از عدم خروجی مناسب بعد از این همه هزینه در امر تبلیغ می باشد.

همچنین کتابهایی که به عنوان منابع علمی به مبلغ داده می شود نوعا حاوی مطالب تکراری و کم محتوا بوده به نحوی که تناسبی با مشکلات اعتقادی و رفتاری عموم مخطبان نداشته و پاسخ گوی شبهات و سوالات آنها نمی باشد.کتابهایی مانند« ره توشه، مبلّغان، شبستان اندیشه، پیام محراب » هر چند تا حدودی توانسته خوراک تبلیغی  مناسبی برای مبلغین فراهم بیاورد ولی سیر صعودی نداشته و از نظر کمی و کیفی محدود بوده است.

از ضعفهای مهمی که در تغذیه فکری مبلغان مشاهده می شود آشنائی با مبانی جمهوری اسلامی و قانون اساسی و ارکان نظام و تاریخ سیاسی معاصر و کتابهای سیاسی و بولتنهای سیاسی و اخبار و اطلاعات ماهانه و هفته و کتابهای مربوط به دوران شکوهمند انقلاب اسلامی و دفاع مقدس. رشد روز افزون علم و سطح فرهنگ عموم جامعه و شبهات و مشکلات فرهنگی و عقیدتی متفاوت در میان جوانان و موج قوی تبلیغات علیه اسلام و اندیشه های ناب شیعی ایجاب میکند تا این کتابها به روز بوده و در امر تبیین دین، کمک خوبی برای مبلغ باشد.

مشکلات هنگام تبلیغ

تبلیغی خود قصه پر غصه ای دارد. عدم همکاری برخی از واسطه های فرهنگی، نبود حداقل امکانات رفاهی  و بهداشتی و تغذیه برای طلبه، نبود محل اقامت مناسب برای اسکان در طول یک ماه و یا کمتر، بخشی از مشکلات این گروه در امر تبیین و تبلیغ دین می باشد. اما  مشکلی که برخی از مبلغین ( همچنین خود نگارنده ) شاهد آن بودیم، برخورد نامناسب بر خی از رؤسای عقیدتی بر خی نهادها بر مبلغین می باشد.واضح است این مشکل زمانی بیشتر نمود  دارد که این برخورد علنی و در حضور برخی از پرسنل انجام بگیرد.

عدم استفاده بهینه از مبلغ در طول ایام تبلیغی و محدود شدن مبلغ به چند کار جزیی در طول تبلیغ،  یکی دیگر از مشکلات بوده و خود شاهدی دیگر بر  عدم برنامه ریزی مناسب درراستای  بهره وری از این فرصت مهم دینی می باشد. اکتفاء به بزگرای جلسات مختلف بدون داشتن عمق و بهره خاص برای مخاطب این نکته را به ذهن خطور میدهد که گویا برگزاری این جلسات بیشتر حالت صوری داشته و گزارش دهی آن به رسانه ها و مقامات بالاتر ، عملا به هدف عمده برخی از آن نهادها تبدیل شده است .

بعد ازایام تبلیغ نیز برخی از مشکلات همچنان نبود امکانات لازم برای بازگشت طلاب به محل خویش، عدم به موقع تسویه و طولانی شدن فرایند تسویه ؛ چنانچه در بخی از نهاد ها  برای  تسویه،ملاک های بسیار عجیبی پیش بینی شده است. مثلا  تعداد نما جماعت و سخنرانی و کلاس احکام و…..و این در حالیست که مناطق مختلف به علت داشتن عقائد و فرهخنگ های مختلف، متفاوت بوده و در هر منطقه و یا ارگان خاص، جدا گانه باید مورد بررسی قرار بگیرد.

باشد که با رفع برخی از این مشکلات هر روز شاهد روند رو به رشد کیفیت و کمیت درامر تبلیغ و تبیین دین باشیم.

نحوه ارزش دهی  مسئولین مرتبطه بسیار ناقص و غیر واقعی است. اینکه مبلغ چه تعداد نماز و سخنرانی و..  در طول ایام تبلیغی چه مقدار می تواند حاکی از کیفیت و میزان تاثیر گذاری آن در مخاطبین باشد و این در حالیست که در متون دینی ما در بیان ارزش تبلیغ و دین تعداد  هیچ دخالتی ندارد. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیٍّ ع لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَلَى یَدَیْکَ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ مِنْ مَشَارِقِهَا إِلَى مَغَارِبِهَا