نگاهی به مشکلات آموزش قرآن درکشور

نکته :بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی کلیه فعالیتهای قرآنی درکشور بر اساس منشور توسعه فرهنگ قرآنی می باشد که دراین کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن به شرح زیرتشکیل شده است.

تشکیل کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن در قالب کارگروه تخصصی هماهنگی آموزش عمومی قرآن به ریاست وزیر آموزش و پرورش، با حضور مدیران مرتبط این وزارت‌خانه و نمایندگانی از مراکز مدیریت حوزه‌های علمیه (برادران و خواهران)، نماینده رئیس نهادهای قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف و امورخیریه، سازمان صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان بسیج دانش‌آموزی، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان در وزارت آموزش و پرورش تشکیل می‌شود.

براساس مصوبه فوق امر آموزش عمومی قرآن کریم و به تبع آن اعتبارات مروبطه تماما به آموزش و پرورش محول شده است.

رجا نیوز به نقل ازکیهان نوشت :

چند سؤال ساده:

سؤال اوّل: طبق مصوبه شورای عالی آموزش وپروش، هدف «آموزش روخوانی قرآن» هدف پایه های اول، دوم و سوم ابتدایی است؛ اما در پایه های بالاتر یعنی چهارم و پنجم ابتدایی، دوره های راهنمایی و متوسطه و نیز در دوره های مختلف آموزش عالی یعنی فوق دیپلم، لیسانس و فوق لیسانس نیز آموزش داده می شود؟!!!

سؤال دوم: آیا برای تحقق هدف آموزش روخوانی و روان خوانی قرآن کریم در مدارس بهـتر نیست به جای تشکیل 20 هزار مدرسه قرآنی در مناطق آموزش و پرورش، ظرف دو سال!! زنگ رسمی آموزش قرآن مدارس که دارای همه ویژگی های سخت افزارهای لازم از جمله راهنمای برنامه مصوب، اجرای آزمایشی چند مرحله ای، کتاب درسی آموزش قرآن به تفکیک پایه های تحصیلی، معلم پایه و دبیر متخصص، کلاس درس رسمی، ساعت رسمی آموزش ابزار و محیط یادگیری است و در ضمن همه دانش آموزان را تحت پوشش قرار می دهد را در می یافتیم؟!

سؤال سوم: آیا بهـتر نبود به جای بردن هدف آموزش روخوانی از پایه سوم ابتدایی به پایه های بالاتر آموزش و پرورش و آموزش عالی و تشکیل مدارس قرآنی و دارالقرآن ها و تخصیص اعتبارات کلان در همان پایه های اول تا سوم ابتدایی، مشکل را مورد بررسی قرار می دادیم و در جهت رفع اشکال آن بر می آمدیم؟!!!!

رجا نیوز:

رضا نباتی - گرچه از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، توجه به آموزش، مفاهیم، تلاوت و فرهنگ قرآن در کشور رونق جدی گرفت اما فاصله وضع مطلوب با آنچه موجود هست نیز بسیار است.خاصه آنکه بیشتر فعالیت های قرآنی فقط در محدوده روخوانی، روان خوانی، تلاوت، تجوید و مفاهیم محصور شده و توجه به ترویج فرهنگ قرآن در عرصه زندگی فردی و مناسبات اجتماعی مردم آنطوری که در شأن نظام اسلامی و مردم مؤمن بوده انجام نشده است.نویسنده در مقاله حاضر به بررسی مشکلات آموزش قرآن در کشور نگاهی دارد که در صورت توجه مسئولین امر به مشکلات مطرح شده، حداقل می تواند موجب رفع مشکلات سطحی و ابتدایی آموزش قرآن در کشور شود.

مقام معظم رهبری به عنوان بزرگ پرچمدار قرآن کریم در عصر حاضر در سخنانی حکیمانه وضعیت قرآن آموزی کشور را این گونه ترسیم می فرمایند: «واقعیت تلخ این جاست که خواندن قرآن در جامعه ما هنوز یک امر عمومی نشده است؛ عموم مردم به قرآن احترام می کنند و به آن عشق می ورزند اما عده کمی همواره آن را می خوانند و عده کمتری در آن تدبر می کنند.»

ایشان در دیدار اعضای شورای انقلاب فرهنگی در هفدهم آذرماه 1386 می فرمایند: «اگر تحصیل کرده ها و فرهیختگان کشور روزی یک صفحه قرآن با توجه به معنا بخوانند و در آن تدبر کنند غوغایی در کشور برپا می شود؛ این کار به فرهنگ سازی و تدبیر نیاز دارد.» اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تبـیین و تحقق این مطالبه مقام معـظم رهـبری در بین تحصیل کرده ها و فرهیختگان کشور چه تدابیری را اتخاذ کرده است؛ در نوشته های آینده به صورت مبسوط مورد نقد و نظر قرار خواهد گرفت؛ اما این که با وجود اختصاص اعتبارات چندین میلیاردی که سالانه برای برگزاری کلاس های آموزشی و انجام فعالیت های قرآنی کشور از سوی ارگان ها و نهادهای دولتی و مؤسسات مردمی هزینه می شود علت یا عللی که باعث شده تا این سوال مطرح شود که «چرا اغلب مردم ایران قرآن نمی خوانند» چیست؟

این نوشتار بی آنکه قصد تخریب و یا تضعیف فعالیت های گذشته را داشته باشد، سعی دارد با نگاهی علمی- آموزشی افق جدیدی را در برابر متولیان و سیاست گذاران امور قرآنی کشور مشخص کند؛ تا از این رهگذر زمینه های تحقق دو هدف بزرگ زیر امکان پذیر شود:

1-فراهم آوردن زمینه های لازم برای انجام جهاد اقتصادی در برنامه ریزی ها و فعالیت های قرآنی کشور

2-فراهم آوردن زمینه های لازم برای ارائه الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در فعالیت های قرآنی کشور

چه کسی مقصر است مردم یا متولیان قرآنی کشور؟

قبل از هرگونه داوری درباره سؤال فوق بهتر است اول به این سؤال مهم و تعیین کننده پاسخ دهید: «اگر معلّمی از دانش آموزان کلاسش امتحانی بگیرد و پس از تصحیح ورقه ها متوجه شود که اکثر آنان یک سؤال را غلط جواب داده اند؛ به نظر شما چه کسی مقصر است معلم یا شاگردان؟»

احتمالاً پاسخ بنده و شما یک چیز است و این همان نقطه طلایی ارتباط است که می تواند به روشن شدن بحث کمک زیادی بکند.

آیا به نظر شما وقتی عموم مردم به تعبیر مقام معظم رهبری علاقه مند و عاشق قرآن کریم هستند و نه تنها به آن احترام می کنند بلکه همواره ثابت کرده اند که حاضرند بدون هیچ درنگی جان و مال خود را فدای قرآن کریم کنند اما آن را نمی خوانند و با خواندن آن انس دائمی و روزانه ندارند آیا می توان آنان را محکوم به بی توجهی کرد؟ یا اینکه باید گفت وقتی در یک کلاس درس و یا یک جامعه «اکثر» افراد با مشکلی مشترک رو به رو هستند قطعاً معلمان و متولیان آن مقصرند؟!

به نظر می رسد وقت آن رسیده است که صاحبان قدرت و متولیان امر و سیاست گذاران امور فرهنگی و قرآنی کشور در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در برخی از اهداف و برنامه ریزی های کلان گذشته بازنگری جدی داشته باشند و نیز از انجام تغییرات نسبی در این امور نترسند. چرا که در غیر این صورت باید شاهد بروز بحران های فرهنگی و اجتماعی در آینده بسیار نزدیک در این زمینه ها باشند.

عوامل مهجوریت قرآن کریم در ایران را می توان در حوزه های هدف گذاری و برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزیابی، همچنین حمایت و پشتیبانی مورد نقد و بررسی قرار داد؛ که البته در این مجال به دنبال تبیین هر یک از این حوزه ها نیستیم؛ بلکه تنها در پی یافتن پاسخ این سؤال هستیم که «چرا اغلب مردم ایران قرآن نمی خوانند؟» امید آنکه دست اندرکاران و مدیران قرآنی چه در حوزه های ستادی و برنامه ریزی و چه در حوزه های اجرایی خود را مخاطب این مطالب بدانند، همچنین نویسنده را در اصلاح و یا تکمیل مطالب یاری رسانند.

به طور کلی پاسخ این سؤال را می توان در عوامل هفت گانه زیر جست وجو کرد:

1- طریقیت داشتن قرآن آموزی به جای موضوعیت داشتن آن

2- بی توجهی برنامه ریزان به «انس روزانه با قرآن» به عنوان مهم ترین هدف آموزش عمومی قرآن

3- تفکیک خواندن و فهـمیدن قرآن از یکدیگر در برنامه ریزی ها و فعالیت ها

4- به نام روخوانی به کام روان خوانی یا به کام آموزش قواعد روخوانی

5- صرف منابع انسانی و مادی کشور در «فعالیت های هنری» به نام «آموزش عـمومی قرآن»

6 - سرکوبی یادگیری قرآن به علت توسعه مصاحف با «رسـم الـخط های غیـر اسـتاندارد»

7- عدم دقت به تفکیک روش خواندن فارسی با روش خواندن قرآن در آموزش عمومی قرآن

اکنون در حد توان و حوصله به شرح مختصر هر یک از عوامل فوق می پردازیم.

1- طریقیت داشتن قرآن آموزی به جای موضوعیت داشتن آن

آموزش ها و فعالیت های قرآنی به دلایل مختلف در کشور ما «طریقیت» دارد تا آن که «موضوعیت» داشته باشد؛ به این معنی که اغلب چنین تصور می شود که هدف اصلی از آموزش های قرآنی یادگیری قواعد روخوانی و روان خوانی قرآن است و هنگامی که فراگیران واجد چنین دانشی شوند کار تمام است و آموزش و یادگیری اتـفاق افتاده است؛ این همان طریقت قائل شدن برای آموزش قرآن کریم است.

در صورتی که آموزش روخوانی، روان خوانی، تجوید و یا قرائت و حفظ و ... اگر منجر به آن نشود که فرد با قرآن انس دائمی و روزانه داشته باشد، طبیعی خواهد بود با وجود همه تلاش های متعهدانه و متخصصانه، قرآن آموز رفته رفته مطالب آموخته شده را فراموش کند و به تدریج انگیزه اش نیز کاهش یابد.

به این مثال توجه کنید اگر به کودک یا نوجوانی قرائت، فصاحت، آداب و شرایط، احکام و مفهوم «نماز» را آموزش دهیم، اما از همان آغاز به او نیاموزیم که باید از این پس نماز بخواند، آیا به تکلیف و وظیفه خود عمل کرده ایم؟ آیا درباره قرآن نباید به این موضوع توجه جدی بشود؟! این یکی از اصلی ترین حلقه های مفقوده برنامه ریزی ها، آموزش ها و فعالیت های قرآنی کشور است.

- بی توجهی برنامه ریزان به «انس روزانه با قرآن» به عنوان مهم ترین هدف آموزش عمومی قرآن

شاید بند دوم را تکرار بند یک بدانید، اما بهتر است بند دوم را مکمل و نتیجه راهبردی بند یک بدانیم. طبق آیات شریفه قرآن کریم از آیه ی 20 سوره مزّمّل و آیه دو سوره جمعه، همچنین روایات فراوان نبیّ مکرّم اسلام(ص) معصومین(ع)، همچنین امام زمان(عج) از خواندن روزانه و انس دائمی با قرآن بی نیاز نبوده و نیستند؛ از این رو آیا می توان از آحاد مردم سؤال کرد که «شما از چه رو از خواندن قرآن کریم احساس بی نیازی می کنید؟» و آیا می توان از مسئولان و متولیان قرآنی کشور سؤال کرد در اهداف کلان و برنامه ریزی های راهبردی این هدف چگونه مدنظر قرار گرفته شده است؟

چند سؤال ساده:

همین مسائل باعث شده تا متولیان امر به جای توجه به مهندسی فرهنگی درباره هدف انس روزانه و مادام العمر افراد با قرآن کریم به برگزاری مکرر آموزش های عمومی قرآن همچون روخوانی و روان خوانی بپردازند؛ در حالی که اگر مهم ترین دغدغه ایشان «ایجاد انس روزانه با قرآن کریم» باشد آنگاه می توان برای این هدف، راه کارهای مختلفی را پیشنهاد کرد.

پیشنهادهای زیر تنها بخشی از این را ه کارها است:

1-با تلاوت روزانه قرآن کریم، برای دیگران و به ویژه خانواده خود، الگوی خوبی باشیم.

2-اگر معلم قرآن هستیم بیشترین وقت کلاس مان را به تمرین مهارت خواندن قرآن کریم آن هم توسط همه قرآن آموزان اختصاص دهیم. زیرا بررسی ها نشان می دهد خواندن قرآن به عنوان مهمترین عامل ایجاد و تقویت مهارت روخوانی و روان خوانی کمترین فعالیت کلاسی را به خود اختصاص داده است.

3-میثاق نامه تلاوت روزانه قرآن کریم را که قبلاً تهیه کرده ایم، همراه با شاگردان امضا کنیم و در جلسات بعدی از چگونگی و کیفیت اجرای آن پرسش کنیم. مسلماً اگر دانش آموزان اصرار ما را در این امر ببینند خود را با نظر معلم تطبیق خواهند داد.

4-از آیات، احادیث، اشعار و جملات ادبی مناسب برای ایجاد انگیزه جهت انس روزانه با قرآن استفاده کنیم.

5-در برخی از آیات و عباراتی که خوانده می شود تدبر نماییم.

6-خود و دیگران را به حفظ آیات مشهور قرآن مانند ربناهای قرآن تشویق کنیم.

7-فیلم، نوار یا سی دی تلاوت های منتخب را در اختیار فراگیران قرار دهیم.

8-دانش آموزان را تشویق کنیم تا با زمان سنج سرعت تلاوت خود را در کلاس و منزل افزایش دهند.

9-بین آنان رقابت ایجاد کنیم تا یک آیه را با یک نفس بخوانند، با اوج بخوانند و یا زیباتر از دیگری قرائت کنند.

10-برای داوری در رقابت های کلاسی از قرآن آموزان استفاده کنیم.

11-دفترچه ای برای خواندن روزانه قرآن کریم تهیه کنیم تا دانش آموزان تلاوت روزانه خود را در جداول ثبت کنند.

12-دانش آموزان را تشویق کنیم تا در نمازخانه مدرسه در بین نماز ظهر و عصر یک صفحه از قرآن بخوانند.

13-از هر موقعیت مناسب ضمن اشاره به معارف و آموزه های اخلاقی، به آیات قرآن استناد کنیم.

14-احساس بچه ها درباره تلاوت روزانه قرآن را موضوع انشاء کلاسی و یا مسابقه مدرسه ای قرار دهیم.

15-در جلسات آموزش خانواده به موضوع اهمیت انس روزانه دانش آموزان با قرآن تأکید کنیم.

16-با پرسش از معنای کلماتی که در فارسی و قرآن مشترک هستند، بچه ها را به فهم لغات و ترجمه آن و نیز یافتن هم خانواده لغات «عادت» دهیم.

17-داستان های کتاب را همراه با پخش قرائت آیات مربوطه برای بچه ها تعریف کنیم.

18-حالات پیامبراکرم (ص) و بزرگان دینی درباره انس روزانه با قرآن را برای دانش آموزان بیان کنیم.

19-داستان هایی درباره اهمیت و فواید انس دائمی با قرآن کریم برای دانش آموزان بیان کنیم.

20-حکایات شیرین، لطیفه ها و سرگرمی های مناسب درباره ی قرآن کریم ارائه دهیم.

21-در قالب ویژه نامه به ارائه رهنمودهای لازم برای دانش آموزان و اولیای آنان بپردازیم و دانش آموزانی را که انس روزانه با قرآن دارند به دیگران معرفی کنیم.

22-از قاریان مشهور شهر و منطقه برای تلاوت در مراسم آغازین صبحگاه و ظهرگاه دعوت کنیم.

23-از دانش آموزان فعال قرآنی مدرسه و منتخبان مسابقات قرآنی تجلیل کنیم.

24-آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن را به تدریج به دانش آموزان آموزش دهیم.

25-برخی از آثار و اسرار تلاوت قرآن را به زبان کوتاه برای دانش آموزان بیان کنیم.

26-فضائل تلاوت برخی از سوره ها و آیات را به زبان ساده برای آنان شرح دهیم.

27-عواقب و نتایج سبک شمردن قرآن را گوشزد کنیم.

28-وظایف هر یک از مسلمانان درباره انتظارات قرآن درباره خودش را برای دانش آموزان به زبان ساده بیان کنیم.

29-با توجه به تفاوت های فردی و استعداد علاقه و انگیزه هریک از دانش آموزان تکالیف خاص تحت عنوان فعالیت های فردی یا گروهی به آنان بدهیم. مانند حفظ قرائت داستان گویی، انشاء، شعر، روزنامه دیواری و ...

30-به فضاسازی قرآنی در مدرسه و کلاس ها اهمیت بیشتری بدهیم مانند دیوار نویسی پارچه نویسی و...

31-مدرسه های قرآن و دارالقرآن های شهر را به دانش آموزان معرفی کنیم.

32-دانش آموزان علاقه مند و با استعداد را شناسایی و آنان را به ثبت نام و شرکت در کلاس های تخصصی مدرسه قرآن و دارالقرآن های منطقه تشویق کنید. همچنین این موضوع را با خانواده ی آنان در میان بگذاریم.

33-قرآن کم علامت را برای شاگردان پایه های سوم به بالا تهیه و آنان را به خواندن روزانه آن تشویق کنیم.

34-به جایگاه قرآن کریم در سایر دروس مانند علوم تجربی، ریاضی، جغرافی، تاریخ و ... و حوزه های علمی و تربیتی (تربیت قرآنی) توجه کنیم.

35-با توجه به علاقه و توانایی خود در موقعیّت های مناسب بین موضوعات مختلف درسی و آیات قرآن کریم ارتباط برقرار کنیم. این کار ضمن ایجاد علاقه بیشتر دانش آموزان به قرآن کریم در ایجاد رویکرد خلقت گرایانه در سایر دروس تاثیر بسزایی در تربیت قرآنی دانش آموزان دارد.

ادامه دارد

منبع: کیهان