ایران در سال 1958، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد و در سال 1968، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) را امضا کرد و در سال 1970، آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند. آمریکا در سال 1967، اولین رآکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی آب سبک را به ایران فروخت و شرکت آمریکایی (AMF)، این رآکتور را در دانشگاه تهران نصب و راه‌اندازی کرد. 
برنامه ایران در سال 1353 این بود که در عرض بیست سال، چرخه کامل سوخت را بومی کرده و بیست و سه هزار مگاوات برق را از طریق 22 نیروگاه هسته‌ای تامین نماید.
در تاریخ 18 دی ماه 1373 قرارداد تکمیل و راه‌اندازی واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید و در مرداد 1377 بار دیگر این قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت.
در زمان دولت هشتم ایران، این دولت حاضر به پذیرش چند توافق‌نامه شد که به تدریج کلیه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی در ایران را به حالت تعلیق در آورد.
در سال اول فعالیت دولت نهم جمهوری اسلامی ایران، ایران اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده‌است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد. 
در(9 آوریل2006) 20 فروردین سال 1385 دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند وخبر دستیابى ایران به فناورى غنى‌سازى اورانیوم و راه اندازى یک زنجیره کامل غنى سازى توسط سانتریفیوژهاى ساخت ایران اعلام شد.
در پی این موفقیت دانشمندان و متخصصان کشورمان در دستیابی به نسل جدیدی از سانتریفیو‌ژها در ایران و اعلام آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، کشورمان در زمره کشورهای صاحب تکنولوژی در غنی‌سازی اورانیوم محسوب می‌شود و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست. 
پس از آن با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى، به پاس قدردانى از تلاش‌هاى افتخار آفرین دانشمندان جوان ایرانى در دستیابى کشور به فناورى صلح آمیز هسته اى، 20 فروردین در تقویم رسمى ایرانیان «روز ملى فناورى هسته اى» نام گرفت
ایران بر حق قانونی خود در استفاده از انرژی هسته‌ای تأکید دارد. ایران با امضای پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (N.P.T) در سال 1968، از حق استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای برخوردار گشت.
فعالیت‌های مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور طی سالهای 84 و 88 از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مورد تایید قرار گرفته‌است.

در ادامه مطلب سیر تاریخی فعالیتهای هسته ایران در دو دوره قبل و بعد از انقلاب مورد بررسی قرار می گیرد:

الف) فعالیت های هسته ای ایران قبل از انقلاب اسلامی

در این دوره فعالیت های هسته ای ایران و همکاری هسته ای این کشور را با آمریکا ، کانادا ، فرانسه و آلمان بررسی می نماییم.

1- دوره شکل گیری و آغاز همکاری ایران و آمریکا

اولین قدم جدی در زمینه استفاده از علوم و فناوری هسته ای در ایران در سال 1335 ه.ش(1956 م) برداشته شد، و موافقتنامه همکاری بین ایران و آمریکا راجع به استفاده غیر نظامی از انرژی اتمی امضاء گردید.در این سال(1335 ه.ش) دانشگاه تهران، مرکزی را تحت عنوان مرکز اتمی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش هسته ای در کشور پایه گذاری نمود و توافقنامه ای میان علی امینی سفیر وقت ایران در آمریکا و معاون وزارت امور خارجه این کشور به امضا رسید. این موضوع سه سال بعد از طرح آیزونهاور، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 1332 ه.ش (1953 م) تحت عنوان «اتم برای صلح» ، بود.مرکز مذکور در کنار تلاش خود برای شناساندن اتم و انرژی اتمی، نمایشگاهی تحت همین عنوان یعنی اتم برای صلح دایر نمود که تا حدودی برداشت مردم را نسبت به انرژی هسته ای که آن را معادل ویرانی و جنگ قلمداد می کردند تصحیح نماید.چندی بعد در سال 1337ه.ش (1958م) به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک راکتور اتمی در دستور کار هیئت دولت قرار گرفت. در همین راستا رئیس جمهور آمریکا جهت تبلیغ طرح خود (اتم برای صلح) یک راکتور اتمی به ایران هدیه کرد.براساس موافقتنامه همکاری هسته ای میان ایران و آمریکا قرار بر این بود که طرفین اطلاعات مربوط به امور زیر را مبادله کنند:  

- طرح، ساختمان ، کارکردن راکتورهای تحقیقاتی و به کار بردن آنها به شکل و مسائل تحقیقاتی مهندسی.

- مسائل بهداشتی و استحفاظی مربوط به کارکردن و استفاده از راکتورهای تحقیقاتی.

- استفاده از ایزوتوپ های رادیو اکتیو در تحقیقات فیزیکی، زیست شناسی، کشاورزی و صنعتی.

طبق این موافقت نامه ، کمیسیون انرژی اتمی آمریکا موافقت کرد که اورنیومی را که دارای مقدار زیاد ایزوتوپ 235U است به هر مقدار که در به کار انداختن راکتور تحقیقاتی لازم است به دولت ایران واگذار کند. همچنین مواد مورد لزوم ساختمان و کارکردن راکتورهای تحقیقاتی در ایران را چنانچه در دسترس داشته باشد و تهیه آن در بازار مسیر نباشد، به دولت ایران واگذار کند.علاوه بر انعقاد موافقتنامه همکاریهای هسته ای ایران و آمریکا در سال 1335 ه.ش (1956 م) ،کانادا نیز در زمره کشورهای همکاری کننده با ایران در زمینه فعالیت های هسته ای بود. دو کشور ایران و کانادا در سال 1350 ه.ش (1971م) موافقتنامه همکاری صلح جویانه هسته ای را امضا نمودند . این همکاری شامل موارد زیر بود:

- پژوهش و توسعه

- بهداشت و ایمنی

- به کار بردن تجهیزات، تاسیسات ، مواد هسته ای

- در اختیار گذاردن مواد ، مواد هسته ای ، تجهیزات وتاسیسات

- انتقال حقوق مربوط به اختراعات و اکتشافات ثبت شده

- دسترسی آزاد به تجهیزات و تاسیسات و استفاده از آنها که هر چند یک بار ممکن است ترتیب داده شود.

- تامین کمک های فنی و خدمات

- امکان بازدید دانشمندان یک کشور از کشور دیگر که می تواند هر چند وقت یکبار ترتیب داده شود.

2- تاسیس سازمان انرژی اتمی در ایران

در سال 1353 ه.ش (1974م) سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس شد و مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران تحت نظارت این سازمان قرار گرفت. هدف از تاسیس این نهاد منظم ساختن برنامه هسته ای کشور بود. بر اساس ماده سه قانون سازمان انرژی اتمی ایران وظایف سازمان عبارت بود از:

- توسعه و گسترش علوم و فنون اتمی درکشور و ایجاد زیر بنای علمی و فنی لازم برای استفاده از علوم و فنون اتمی در برنامه توسعه و تحول کشور.

- انجام مطالعات و تحقیقات لازم در زمینه های مربوط به علوم و فنون اتمی

- تلاش در کاربرد علوم و فنون اتمی در صنایع، کشاورزی و خدمات.

- ایجاد خدمات فنی مورد نیاز کشور در زمینه علوم و فنون اتمی

- انجام بررسیها و عملیات اکتشافی برای تعیین منابع و مواد اولیه اتمی از قبیل سوخت اتمی و مواد رادیواکتیو و بهره برداری از این منابع از طریق استخراج و استفاده از مواد مزبور در صنایع، نیروگاهها ، کارخانه ها و تاسیسات مختلف اتمی کشور.

- ایجاد نیروگاه های اتمی وبهره برداری از آنها برای کمک به تامین نیروی برق مورد نیاز کشور.

- ایجاد تاسیسات شیرین کردن آب شور وبهره برداری از آنها برای کمک به تامین آب مورد نیاز کشور.

- تولید و توزیع رادیو ایزوتوپ ها وسایر مواد و تجهیزات مورد نیاز برای کاربرد علوم و فنون اتمی کشور.

- ایجاد هماهنگی و نظارت بر امور مربوط به علوم و فنون اتمی در کشور که به وسیله سایر موسسات اعم از دولتی یا غیر دولتی انجام می شود و تنظیم مقررات، ضوابط و آئین نامه های مربوطه و پیشنهاد آن به مراجع ذیصلاح قانونی برای تصویب.

- انجام تحقیقات مربوط به استفاده از منابع انرژی موجود در طبیعت که مورد بهره برداری قرار نگرفته اند و سعی در استفاده از تجربیات سایر کشورها در این زمینه از طریق ایجاد ارتباط لازم.[7]دوره شکل گیری فعالیت های هسته ای ایران شامل همکاریهای هسته ای با کشور آمریکا و در حد بسیار پایین تری با کانادا بود. نکته قابل بیان این است که انجام همه این فعالیت ها و تشکیل مراکز مذکور تحت حمایت مستقیم آمریکا بود و ارائه تجهیزات اصلی آن از طرف این دولت صورت می گرفت.

3- همکاری میان ایران وفرانسه

همکاری وسیع ایران با فرانسه در زمینه علوم و تکنولوژی هسته ای به سال 1353 ه.ش (1974م) همزمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران بر می گردد. با سفر شاه و دکتر اعتماد (اولین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ) به فرانسه که متعاقب انتخاب ژیسکار دستن در سال 1353 ه.ش (1974م) به ریاست جمهوری صورت گرفت، شالوده همکاریهای هسته ای بین دو کشور ریخته شد. در همین سال وزرای خارجه دو کشور موفقتنامه همکاری علمی، فنی و صنعتی برای استفاده صلح جویانه از انرژی هسته ای را به امضا رساندند. این موافقتنامه جامع و فراگیر که در بر گیرنده همکاری هسته ای 15 ساله بین دو کشور بود، به موافقت نامه مادر در زمینه همکاری های هسته ای مشهور شد. همکاری های هسته ای ایران و فرانسه شامل سه زمینه عمده می شد:

- همکاری ایران و فرانسه در زمینه سوخت هسته ای و غنی سازی اورانیوم.

- ساخت مرکز تحقیقات و توسعه هسته ای در اصفهان

- ساخت نیروگاه به منظور تولیدبرق هسته ای به میزان 5000 مگاوات در ایران.

 فرانسه موافقت کرد که دو نیروگاه هسته ای 900 مگاواتی به مبلغ دو میلیارد دلار برای ایران بسازد. قرار بود این نیروگاه ها در دارخوین، بر کرانه کارون نزدیک اهواز ساخته شود.

4- همکاری بین ایران و آلمان

در تاریخ 9 تیر 1354 ه.ش (30 ژوئن 1975م) موافقتنامه همکاری در زمینه پژوهش و توسعه تکنولوژی بین دولت ایران و دولت جمهوری فدرال آلمان و به دنبال آن موفقتنامه همکاری در زمینه توسعه دانش فنی ، تحقیقات هسته ای و بهره گیری صلح آمیز از انرژی هسته ای در سال 1355 ه.ش (1976م) بین سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت تکنولوژی و تحقیقات آلمان غربی امضاء گردید. در این موافقتنامه طرفین متعهد شدند که در زمینه استفاده صلح جویانه از انرژی هسته ای همکاری نموده و حیطه این همکاریها را به موارد زیر گسترش دهند:

- تحقیق و توسعه علمی و تکنولوژی

- برنامه ریزی ، ساختمان و اداره نیروگاه های هسته ای و سایر تاسیسات هسته ای و تحقیقاتی

- آموزش و کارآموزی کارکنان علمی و فنی

- تکنولوژی نیروی هسته ای

- امنیت و حفاظت تاسیسات هسته ای و جلوگیری از تشعشعات

- سوخت اتمی

- به کار گرفتن انرژی هسته ای برای مقاصدی علاوه بر تولید برق.

 در سال 1355 ه.ش (1976م) نیز دو قرار داد با شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون   امضا شد.یکی برای طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی دو واحد نیروگاهی 1300 مگاواتی آب سبک در بوشهر و دیگری برای تامین سوخت هسته ای این نیروگاه ها. این شرکت آلمانی بر مبنای قرار دادهای دوگانه متعهد شد تا علاوه بر ساخت نیروگاه های بوشهر، تحویل سوخت اولیه، و سوخت گذاریهای مجدد برای 30 سال را تضمین کند. همچنین قرار داد اولیه ساخت دو واحد نیروگاهی هر یک به قدرت 1290 مگاوات در اصفهان و دو واحد نیروگاهی دیگر هر یک به قدرت 1290 مگاوات در ساوه نیز با این شرکت آلمانی امضا گردید. در زمینه آموزش هسته ای نیز قرار داد همکاری آموزشی با مرکز تحقیقات اتمی کالرسروهه آلمان در سال 1356 ه.ش (1977م) منعقد گردید در چارچوب این قرار داد تعدادی کارآموز از طرف سازمان انرژی اتمی برای گذراندن دوره های یک تا دو ساله به این مرکز اعزام شدند.

5- همکاری با دیگر کشورها:

همکاری با انگلستان نیز بیشتر در زمینه برخی از فرآیندهای چرخه سوخت هسته ای بود . قرار دادهای مربوطه طی سالهای 1354 ه.ش (1975م) تا 1356 ه.ش (1977م) در زمینه خرید اورانیوم و تبدیل اورانیوم با شرکت های مختلف انگلستان امضا گردید. در سال 1356 ه.ش (1977م) نیز یک موافقتنامه همکاری هسته ای بین ایران و هند امضا گردید که بیشتر جنبه آموزشی و تبادل اطلاعات داشت. در همین زمان ایران و آمریکا نسبت به ایجاد یک کمیسیون مشترک با نیت تقویت همکاری در زمینه علوم هسته ای به خصوص تولید انرژی هسته ای توافق نمودند و قرار دادی امضا شد که بر مبنای آن مقرر شد دولت آمریکا سوخت غنی شده برای راکتورهای هسته ای را که قرار بود از جانب آمریکا برای ایران ساخته شود فراهم نماید. همچنین ایران موافقت نمود که بر مبنای امضا پیمان بین المللی عدم گسترش سلاح های هسته ای NPT] در سال 1347 ه.ش (1968 م) و تایید آن در سال 1348 ه.ش (1970 م) به سمت ساخت و یا توسعه سلاح های هسته ای نرود.



6- ساخت نیروگاه اتمی

اصلی ترین و پرهزینه ترین هدف هسته ای در قبل از انقلاب اسلامی، ایجاد نیروگاه های اتمی بود. موسسه تحقیقاتی استانفورد که یک موسسه آمریکایی بود، در این دوره مطالعه ای را انجام داد که بر اساس آن ایران تا سال 1995 م به بیست هزار مگاوات برق هسته ای نیاز دارد.ایران در سال 1974م، قرار دادی با موسسه استانفورد منعقد کرد که طی آن این موسسه وابسته به دانشگاه استانفورد، مجری تحقیق و ارائه چشم اندازی میان مدت در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و صنعتی برای توسعه ایران شد. این موسسه نهایتاً پیشرفت صنعتی و اقتصادی ایران را متکی به تولید 20 هزار مگاوات برق تا سال 1995 م و راه اساسی تولید این مقدار برق را از طریق تاسیس نیروگاه های هسته ای در ایران قلمداد کرد. در نتیجه، ایران مذاکراتی را برای ایجاد نیروگاه های اتمی با برخی از شرکتهای خارجی انجام داد که نتیجه آن امضای قرار داد برای ساخت نیروگاه هایی بود که به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.

- نیروگاه اتمی بوشهر

در سال 1355 ه.ش(1976م) دو قرار داد یکی برای طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی دو واحد نیروگاهی 1300 مگاواتی از نوع آب سبک در 18 کیلومتری شهر بوشهر و دیگری برای تامین سوخت هسته ای این نیروگاه ها امضا شد. شرکت کرافت ورک یونیون به عنوان طرف اصلی سازمان انرژی اتمی بر مبنای این قرار داد متعهد شد تا علاوه بر ساخت نیروگاه های بوشهر، تحویل سوخت اولیه و سوخت گذاریهای مجدد برای 30 سال آینده را نیز تضمین کند. بر این مبنا پیمانکار بلافاصله اجرای موضوع قرار داد را در دستور کار خود قرار داد. بر مبنای گزارش های موجود تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی حدود 80 درصد از عملیات ساختمانی و 65 درصد از عملیات الکترومکانیکی واحد یک به پایان رسیده بود.

- نیروگاه اتمی کارون (دارخوین)

در سال 1353 ه.ش(1974م) توافقنامه ای بین سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت فرانسوی فراماتوم به امضا رسید که ساخت دو راکتور اتمی با توان تقریبی 950 مگاوات در هر راکتور را در دارخوین اهواز تضمین می کرد. این قرار داد تاپایان تابستان 1357 به صورت عادی در حال اجرا و پیشرفت بود که از مهر همان سال به دلیل تحولات مربوط به انقلاب اسلامی محل اختلاف شد و در نهایت در خرداد 1358 ه.ش (1979م) از طرف کنسرسیوم فرانسوی فسخ گردید.

- نیروگاه اتمی اصفهان

موافقتنامه ساخت این دو واحد نیروگاهی هر یک با قدرت 1290 مگاوات با شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون در سال 1355 ه.ش (1976م) به امضا رسید اما به سرانجام نرسید.

- نیروگاه اتمی ساوه

قرار داد ساخت این دو واحد نیروگاهی نیز هر یک به قدرت حدود 1290 مگاوات با شرکت کرافت و رک یونیون آلمان در سال 1355 ه.ش (1976م) امضا شده بود. ظرفیت کل نیروگاه های مذکور بیش از 9600 مگا وات بود و جدا از آنها، مذاکرات مختلفی در مورد ساخت بقیه نیروگاه های اتمی در حال انجام بود.



ب) فعالیت های هسته ای ایران بعد از انقلاب

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی برنامه هسته ای ایران یک توقف داشت و حکومت جدید، تمایل رژیم پهلوی را برای ادامه این برنامه و پیگیری اهداف از پیش تعیین شده از خود نشان نداد.

تا وقوع انقلاب اسلامی در بهمن 1357 ه.ش (فوریه 1979 م) عملیات ساخت راکتور شماره یک بوشهر به میزان 80 درصد و عملیات فنی نیز 65 درصد پیشرفت فیزیکی داشت، اما با پیروزی انقلاب اسلامی، دولتایران عملیات ساخت نیروگاه بوشهر را متوقف ساخت و بسیاری از برنامه های هسته ای دیگر نیز به تعطیلی کشانده شد.همچنین آغاز جنگ ایران و عراق فعالیت های هسته ای ایران را علی رغم دهه قبل ازآن که سیری سعودی طی می کرد و توجه خاصی به آن مبذول می شد، در ابتدا دچار رکود کرد و بسیاری از طرح های هسته ای متوقف شدند و به موازات عواملی چون حملات نظامی، تحریم اقتصادی و صنعتی و تصمیمات غیر کارشناسی سیر نزولی فعالیت های هسته ای ایران تشدید شد. اما در سال 1361 ه.ش (1982م) مسئله نیاز به فناوری پیشرفته هسته ای و محدودیت هایی که کشورهای غربی برای جلوگیری از انتقال این فناوری به کشورهای جهان سوم پیش می آوردند باعث شد که این فناوری مجدداً مورد توجه مقامات ایرانی قرار بگیرد. بنابراین موافقت شد که سازمان انرژی اتمی ایران در سال 1361 ه.ش(1982م) وظایف قانونی خود را مستقلاً بر اساس قانون سازمان، تحت نظارت نخست وزیری وقت انجام دهد (پس از تغییر قانون اساسی این سازمان مستقیماً زیر نظر رئیس جمهور و رئیس سازمان که همزمان معاون رئیس جمهور نیز می باشد قرار گرفت) لذا در عمل عمده فعالیت های اجرایی و تحقیقاتی مربوطه از سال 1361 ه.ش (1982م) مجدداً آغاز و به تدریج جو منفی داخلی در مورد فعالیت های هسته ای کشور مرتفع شد و نگرش به صنعت هسته ای تا حدودی با واقع بینی همراه گردید و برای نخستین بار برنامه های منسجمی برای انتقال فناوری و توسعه کاربردهای هسته ای در کشور تهیه و به تصویب رسید. با این حال فعالیت های هسته ای ایران که عمدتاً مربوط به دو نیروگاه در حال ساخت توسط آلمانیها و فرانسه بود تا سال 1364 ه.ش (1975م) معلق ماند. زیرا با اوج گیری جنگ ایران و عراق و اولویت بسیج کلیه امکانات کشور در راه دفاع از ایران و حملات هوایی رژیم عراق به این تاسیسات باعث شد که تلاش های ایران برای تکمیل آن با خسارات و عقب ماندگی های عمده ای مواجه شود.در این دوران، علیرغم این چالشها جمهوری اسلامی ایران برای خروج از بن بست و دستیابی به فناوری چرخه سوخت هسته ای و غنی سازی اورانیوم، کشورهای مختلفی را به همکاری طلبید . روسیه، چین ، آرژانتین ، کانادا، اتریش، مولدوای، فرانسه، آلمان، اوکراین ، کره شمالی، اسپانیا، جمهوری چک، آفریقای جنوبی، پاکستان و لهستان از جمله کشورهایی بودند که ایران به منظور وارد کردن فناوری هسته ای و تجهیزات مورد نیاز در این خصوص، وارد گفتگو و رایزنی با آنها شد که در زیر به مهمترین آنها اشاره می شود.
 1- ایران و فرانسه 
با توجه به جنبه های متنوع همکاری هایی که بین ایران و فرانسه آغاز شد و به منظور آموزش نیروی انسانی لازم برای اداره و راه اندازی زمینه های هسته ای مختلف، سازمان مبادرت به اعزام کاراموز و متخصص در سطح وسیعی به کشور فرانسه نمود. لیکن با وقوع انقلاب و فسخ قرار دادها این همکاریها متوقف گردید و به جای آن دوران اختلافات و دعاوی مالی و حقوقی آغاز شد . به موازات جریان دعاوی مزبور،طرفین همواره با برگزاری جلسات ملاقات و مذاکرات اصلاحی، چه در سطح سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت های فرانسوی و چه در سطح نمایندگان سیاسی – اقتصادی دوکشور همیشه اراده خود را مبنی برحل و فصل دوستانه این اختلافات به منظور عملی و فعال کردن همکاریهای موضوع متون فوق الذکر اعلام و مورد تاکید قرار می دادند. شرکت های فرانسوی و به ویژه ریاست و نمایندگان کمیساریای انرژی هسته ای فرانسه هر بار آغاز مجدد همکاریهای مزبور را موکول به حل و فصل اختلافات مالی، صنعتی، و حقوقی گذشته نموده و در مواردی که طرفین حتی در سطح وزاری خارجه دو کشور در مرز حصول توافق نهایی قرار داشتند وقوع مسئله یا حادثه ای خارج از اراده سازمان روند مذاکرات توافق مزبور را متوقف می ساخت. در نهایت دولت فرانسه به نمایندگی از شرکتها و سازمانهای ذینفع فرانسوی ضمن اعلام آمادگی برای عادی سازی روابط خود با ایران از فعال کردن زمینه همکاریهای هسته ای با سازمان انرژی اتمی ایران شدیداً خودداری ورزید و بر لغو قرار دادهای امضا شده پیش از انقلاب اصرار نمود. بالاخره در مورخ 29 دسامبر 1991، طی یادداشت تفاهمی، طرفین ایرانی و فرانسوی در خصوص فسخ قرار دادها به توافق رسیدند.
 2- ایران و آلمان 
از دیگر همکاریهای مهم قبل از انقلاب اسلامی، همکاری ایران و شرکت های آلمانی در زمینه ساخت نیروگاه اتمی بوشهر بود. همان طور که بیان شد سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت آلمانی کرافت ورک یونیون (که بعدها در شرکت آلمانی زیمنس ادغام گردید)، قرار دادی برای ساخت دو نیروگاه در بوشهر منعقد نمودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حالی که بیش از 70 درصد از کل قسمت کارهای انجام شده پرداخت شده بود، این شرکت با این استدلال که اقساط 13 به بعد از سوی سازمان پرداخت نشده است کار ساخت را رها کرده و سپس قرار داد را فسخ و به دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی مستقر در پاریس شکایت و ادعای خسارت کرد . علاوه بر این شرکت مزبور دادخواستی را نیز برای فسخ قرار داد تولید و تحویل اورانیوم غنی شده (بر اساس قرار دادی که تحت عنوان قرار داد سوخت منعقد شده بود) تقدیم دادگاه داوری نمود و در این زمینه نیز ادعای خسارت کرد. پس از مذاکرات و تبادل لوایحی چند در نزد دادگاه بالاخره طرفین در سال 1361 ه.ش (1982م) مصالحه کردند و مصالحه آنها به صورت یک رای داوری به همان تاریخ صادر گردید. به موجب این رای:
- سوخت موجود در آلمان به سازمان داده شود که در صورت گرفتن جواز صدور از مقامات ذیربط اروپایی و آلمانی به کشور ثالثی ارسال شد. این سوخت شامل 110 تن اورانیوم بود.
- توافق شد قطعات نیروگاه باقی مانده در آلمان و ایتالیا و هلند به ایران منتقل شوند.
- در ماده ای از رای داوری هم پیش بینی شد که در صورتی که سازمان بخواهد در آینده بوشهر را تکمیل کند، زیمنس تمایل دارد که بر اساس قرار دادی که بسته خواهد شد، این امر را به عهده بگیرد.بعداً سازمان تمایل خود را به ساخت نیروگاه ابراز داشت و مذاکرات عدیده ای بین طرفین صورت گرفت اما از سال (1363 ه.ش (1984م) به بعد به دلیل مقررات اروپایی، دولت آلمان اجازه خروج قطعات و تکمیل نیروگاه را نداد.
 3- ایران و چین
مهمترین طرف قرار داد بعد از انقلاب اسلامی ایران، پیرامون موضوع هسته ای و برنامه غنی سازی، کشور چین بود. ایران ازاواسط دهه ی هشتاد میلادی با چینی ها وارد مذاکره شد و در زمینه کشف و استخراج اورانیوم و تاسیسات مربوط به این فناوری به توافقات خوبی دست یافت و در سال 1363 ه.ش (1985 م) یک راکتور تحقیقی غیر حساس از جمهوری خلق چین دریافت کرد که در سال 1365 ه.ش (1987م) از آن برای تحقیقات غنی سازی استفاده شد. همچنین در سال 1371 ه.ش (1992م) قرار دادی با چینیها برای ساخت سایتUCF [20] اصفهان به مبلغ 110 میلیون دلار بست. با این حال چین به واسطه فشار آمریکا نتوانست به همکاری خود با ایران در زمینه فوق ادامه دهد.
 4- ایران و روسیه
انصراف آلمان و عدم قبول سایر دولتهای غربی با همکاری با ایران باعث شد، جمهوری اسلامی ایران وارد رایزنی با روسها درسال 1368 ه.ش (1989 م) شود.در 6 مارس سال 1990 اتحاد شوروی سابق و ایران پروتکلی را امضاء کردند که بر مبنای آن شوروی در ازای دریافت 3 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی ، دو راکتور 440 مگاواتی در ایران احداث کند. همچنین شوروی متعهد شد تا دو راکتور آبی تحت فشار که از سوی آلمانی ها نیمه کاره رها شده بود را تکمیل کند . در سال 1369 ه.ش (1990م) نیز اتحاد شوروی توافقنامه ای با ایران امضاء کرد که در آن فرآیند اجرایی ساخت دو نیروگاه هسته ای 440 مگاواتی قید شده بود. در سال 1992 م موافقتنامه ای بین دو دولت ایران و روسیه برای ساخت یک نیروگاه هسته ای در شمال ایران و در نزدیکی مرکز ترکمنستان منعقد شد. آمریکا با این اقدام به شدت مخالفت کرد و روس ها نیز در مقابل کشورهای غربی را به تلاش برای منزوی ساختن روسیه در بازار انرژی هسته ای متهم کردند.[22]در سال 1371 ه.ش (1992م) روسیه تحت فشار آمریکا اعلام کرد فروش دو راکتوراتمی به ایران به شرطی انجام خواهد شد که ایران اقدامات نظارتی اضافی آژانس بین المللی انرژی هسته ای را بپذیرد. در همین حال روسیه با درخواست دیگر آمریکا نیز موافقت و اعلام کرد هیچ فناوی یا تجهیزات مورد نیاز برای غنی سازی را در اختیار ایران قرار نخواهد داد. اما در مورد تقاضای سوم آمریکا برای بازگشت سوخت هسته ای از ایران به روسیه سکوت کرد. سرانجام در دی ماه 1373 در 20 نوامبر سال 1994 ایران اعلام کرد روسیه با اتمام اولین راکتور هسته ای بوشهر در قبال دریافت800 میلیون دلار موافقت کرده است که نهایتاً این موافقتنامه در بهمن 1374 ه.ش (ژانویه 1995م) به امضاء رسید.
در این زمان روسیه با استناد به دلایل سیاسی و اقتصادی و اشاره به پایبندی ایران به قوانین سازمان بین المللی انرژی اتمی و پیوستن آن به پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای تصمیم قاطع خود را بر اجرای آن گرفت و سعی کرد روابط خود را با ایران بهبود بخشد و خود را به عنوان مهمترین شریک اقتصادی ایران مطرح کند. اما پس از انتشار اطلاعاتی در خصوص برنامه های هسته ای ایران در سال 1381 ه.ش (2002م) فشار بر روسیه در این زمینه افزایش یافت. در سطح جامعه جهانی تبلیغات منفی علیه برنامه هسته ای ایران و آثار همکاریهای هسته ای با روسیه گسترش یافت و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در بازدید فوریه 2003 خوداز کارخانجات غنی سازی اورانیوم در نظنز و پروژه تولید آب سنگین اراک شگفتی خود را از پیشرفت های ایران آشکار کردند . این عوامل سبب شد فشارهای سیاسی بر ایران و روسیه تشدید شود و مذاکرات دیپلماتیک میان ایران و اتحادیه اروپا در جهت ترغیب نمودن ایران در تعلیق غنی سازی و فعالیت های هسته ای آغاز شد.
در این زمان، دولت ایران در مورخ 29/7/1382 ه.ش (21/10/2003م) در حالی که در چارچوب نظام عدم گسترش حق داشت انرژی هسته ای را برای اهداف صلح آمیز توسعه دهد، داوطلبانه تصمیم گرفت که همه فعالیت های غنی سازی اورانیوم و بازفراوری را به صورتی که آژانس تعریف می کرد تعلیق کند که این تصمیم مورد استقبال وزیران امور خارجه انگلیسی، فرانسه و آلمان قرار گرفت.دولت ایران که تعلیق را به خاطر جلب اعتماد جامعه جهانی برای صلح آمیز بودن فعالیت هایش انجام داده بود و امیدوار بود بعد از مدتی اعتماد جامعه جهانی را به دست آورد و دوباره فعالیتهایش را زیر نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی به کار گیرد، هنگامی که با خواسته اروپایی ها و جامعه جهانی مبنی بر تعلیق دائمی فعالیتهایش روبرو شد، با ارسال نامه ای به آژانس بین المللی انرژی اتمی در 10/5/1384 ه.ش (1/8/2005م) فعالیتهای UCF اصفهان  را از سر گرفت. این اقدام با دادن بیانیه هایی از طرف کشورهای اروپایی و آمریکا مبنی بر توقف فعالیتها صورت گرفت. اما هنگامی که ایران باز هم مدعی شد فعالیتهایش صلح آمیز است و پیمان عدم گسترش را نقض نکرده و با توقف فعالیتهایش مخالفت کرد، در سال 1384 ه.ش 2006م) پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت گزارش شد و شورا شروع به صدور قطعنامه هایی مبنی بر تحریم ایران علی الخصوص در مورد وسایل و تجهیزات هسته ای و سلاح های جنگی علیه ایران کرد.
از زمان مطرح شدن فعالیت های هسته ای ایران 23/5/1381 (14/8/2002م) تا اواخر سال 1384 (2006م) که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد گزارش شد، روسها از هر گونه راه حل دیپلماتیک برای حل مسئله هسته ای ایران باشد حمایت می کردند و به گونه ای رفتار سیاسی خود را ادامه می دادند که بتوانند به صورت همزمان از غرب و ایران امتیاز بگیرند. در این دوران، روسها پیشنهاد مشخصی را برای حل موضوع و ورود به مذاکرات نداشتند، اما با ورود پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت، طرحی از جانب روسیه مبنی بر غنی سازی مشترک به ایران ارائه گردید. در این طرح قرار بر این بود مهمترین مرحله یعنی فرآیند غنی سازی در خاک روسیه انجام شود. هدف اصلی روسیه از این طرح این بود که اولاً از بن بست میان ایران و غرب برای کسب منافع ملی خویش استفاده کند. ثانیاً همکاری های سودمندی هسته ای خود با ایران را در عرصه های دیگر نیز ادامه دهد. ثالثاً از منافع سیاسی و اقتصادی این طرح در برابر غرب سود بجوید. آنچه در این طرح نمایان گردید حاکی از این بود که روسها نیز مانند آمریکا و اروپا خواستار غنی سازی اورانیوم در خاک ایران نمی باشند.اما ایران که همواره به صلح آمیز بودن فعالیت هایش تاکید دارد می خواهد در زمینه تولید چرخه سوخت هسته ای خودکفا باشد (آن را بومی کند). زیرا دولتمردان ایران معتقدند که از نظر تجربه تاریخی نمی توان به روسیه و غرب اعتماد کرد. این امر با مخالفت آمریکا و روسیه و اروپا روبرو شده است. چرا که از نظر آمریکا، ایران با داشتن سوخت هسته ای می تواند به سلاح هسته ای دست پیدا کند و از نظر روسیه علاوه بر دستیابی ایران به دانش هسته ای که روسیه خواهان آن نیست، می خواهد با دادن سوخت به ایران و بازیافت سوخت مصرف شده،همچنان از مزایای اقتصادی این پروژه استفاده کند. این کشمکش همچنان ادامه دارد که باید دید غرب و روسیه چه راه حل هایی را برای حل این مشکل در نظر خواهند گرفت. آیا روسیه همچنان به همکاری با ایران ادامه می دهد یا از ترس دستیابی ایران به سلاح های هسته ای و فشارهای غرب و آمریکا و امتیازات احتمالی آنها به این همکاری خاتمه می دهد؟! از طرف دیگر، آمریکا حاضر است چه امتیازاتی را به روسیه بدهد تا این همکاری قطع شود یا چه اقداماتی می تواند علیه ایران انجام دهد که ایران از خواسته خود مبنی بر بومی کردن چرخه سوخت هسته ای دست بردارد.
 نتیجه گیری :
آنچه در سیر فعالیت های هسته ای ایران به روشنی قابل مشاهده است رفتار دوگانه غرب، قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. غرب که اکنون با بهانه کردن ذخایر نفت و گاز ایران، تاکید ایران بر اهمیت اقتصادی انرزی هسته ای و تاسیس نیروگاه را غیر ضروری و مشکوک می داند؛ خود از مشوقین اصلی تاسیس نیروگاه و دستیابی ایران به انرژی هسته ای بوده است و با قراردادهای مختلف سعی در بهره برداری از منافع بلند مدت اقتصادی و سیاسی این قراردادها بنماید. عدم پایبندی غرب و روسیه به معاهدات خوب اهمیت خودکفایی و بومی نمودن چرخه سوخت را روشن تر از کذشته نمایان ساخته است و هر گونه پیشنهاد همکاری با طرف های خارجی ضمانت لازم حقوقی و سیاسی نخواهد داشت. روی آوری غرب به ترور و حذف فیزیکی دانشمندان هسته ای ایران نشانگر پذیرفتن عبور ایران از مرز بومی گرایی هسته ای و تربیت نسل جدید نخبگان هسته ای و تلاش برای ممانعت یا تاخیر اندازی در استمرار فعالیت های هسته ای آتی خواهد بود.

مطالب فوق از سایتهای خبری و تحلیلی جمع آوری شده است.