فرهنگ عبارت است ازمجموعه عادات ،آداب ، رسوم ، عقائد ، روش ها وارزش های هنری،اخلاقی و اجتماعیِ هر جامعه را گویند.

به عبارت دیگر فرهنگ یعنی شیوه کلی و سبکِ زندگیِ هر جامعه

ویژگی های کلی فرهنگ:

1- انتقال پذیر است- یعنی از طریق آموزش از فردی به فرد دیگری یا نسلی به نسل دیگری منتقل می شود.
2- آموختنی است- یعنی ویژگی هایِ رفتاری افراد یک جامعه اکتسابی است.(با آموزش و تربیت افراد ،فرهنگ تغییر می کند.)
3- همگانی است- یعنی فرهنگ دستاورد فردی نیست و مجموعه ای از افراد در پیدایش آن شریک و سهیم هستند.(و نیز همه برای حفظ آن تلاش می کنند)
4- فرهنگ وسیله ای برای کنترل و نظم اجتماعی است.(فرهنگ صحیح رفاء اجتماعی و عدالت را ایجاد می کند).
برای ایجاد یک فرهنگ صحیح و دور شدن از فرهنگ غلط و آداب اجتماعی ِناصحیح و نیز ایجاد یک سبک زندگی مدرن ، ابتدا باید انواع بلوغ در انسان ِکامل را شناخت و سپس بر اساس این اصول ، ایرادات و اشکالاتِ رفتاریِ خود را با مطالعه و مشاوره و تصمیم ، بر طرف کرده و به بلوغ کامل ِ انسانی برسیم. و این خود شروع فرهنگ غنی ایرانی اسلامی و سبک زندگیِ مدرن است که به نیاز های انسانی پاسخ داده و عدالت و رفاه اجتماعی را ارمغان می آورد.
در روان شناسی انسان بالغ ، فردی از اجتماع است که به تمامِ بلوغ های مورد نیاز در زندگی اجتماعی رسیده باشد.
زمانی که فرد به بلوغ کاملِ انسانی (که شامل 7 بلوغ می باشد) می رسد،از نظر روان شناسان فردی سالم و انسانی کامل و آن جامعه متمدن است . و زمانی که فردی به بلوغ کامل نرسیده است ، حضور او و برخی فعالیت های او در جامعه برای خودش و جامعه مضر است. و به دیگران آسیب های روانی و حتی مادی می رساند. بطور مثال – بسیار مشاهده می شود که فردی که هنوز به بلوغ عقلی و اجتماعی نرسیده است و توانایی اداره کردنِ خود را نیز ندارد و از تکالیف ابتدائی خود آگاه نیست ،..ولی اقدام به ازدواج می نماید و در همان روزها یا ماه های ابتدایی زندگی ،از پس مسئولیت سنگین خانواده و همسرداری بر نمی آید و نهایتا” برای فرار از مشکلات اقدام به طلاق می نماید ، که با این عمل خود ضمن آسیب رساندن به خود و همسر خود و خانواده های طرفین ،آسیب هایی جدی نیز به فرهنگ عمومی جامعه وارد می نماید. {یکی از مشکلات پدید آمده را می توان گفت که (مثلا) این اقدامات این فرد نابالغ، سبب سردرگمیِ همسرِ وی و خانواده او در آینده اش و سبب ایجاد مشکلات روانی در جامعه و افزایش آمار طلاق در جامعه و کاهش اعتماد خانواده ها در امر ازدواج و کاهش آمار ازدواج و سبب ایجاد ترس از تشکیل خانواده توسط این افراد در بین جوانان به غلط، نهادینه می شود}.

 شناخت انواع بلوغ و شرایط رسیدن به بلوغ

1-بلوغ جنسی
پس از نزدیک شدن فرد به سن بلوغ شرعی ، و ظهور علائم بلوغ جنسی و جسمی در فرد، خانواده ها می توانند اطلاعات لازمه و محدود و با رعایت اصول تربیتی و آموزشی به فرزندانِ، خود بدهند.
این آموزش ها باید به گونه ای باشد که فرد سر خورده ،بی حیا و یا مضطرب نسبت به این امور نباشد. و چند سال بعد دارای مطالعه و تجربیاتِ صحیح اسلامی در این زمینه باشد.

2-بلوغ اجتماعی:
فردی که دارای بلوغ اجتماعی است ویژگی های زیر را دارد:
1- از روابط عمومی خوبی برخوردار است.
2- دارای اعتماد به نفس کافی(نه افراطی وکاذب )است.
3- انتقاد پذیر و واقع بین است.
4- گشاده روی و مجلس گردان و متواضع است.
5- اهل مطالعه و شناختِ محیط و اطراف خود و جامعه است.
6- روحیه قدردانی وتشکر از دیگران را دارد.(قدردان است و محبت و کمک و لطف دیگران را می بیند و قدردانی می کند.)
7- با گذشت و عفو کننده است .
8- در زندگی صداقت دارد و اشتباه خود را می پذیرد.
9- معذرت خواهی کردن را عیب نمی داند واشتباهات را پذیرفته و نگران جبران است.

3- بلوغ عاطفی :
یکی از انواع بلوغ ها که باید در شخصیت انسان شکل بگیرد،بلوغ عاطفی می باشد که از اهمیت بسیاری در روان انسان و زندگیِ اجتماعی افراد دارد.
علائم رفتاری افرادی که دچار ضعف عاطفی هستند:
1-عدم تعادل روحی و بی ثباتی عاطفی (بی احساس هستند).
2-انتقاد پذیر نیستند.
3-بلند پروازی می کنند.
4-بی برنامه زندگی می کنند و به دیگران توجهی ندارند.
5-به احساس و عقائد دیگران احترام نمی گذارند.
6-گاهی از یاس و نا امیدی و افسردگیِ خاطر ، به شدت گریه می کنند.
7-بسیار نامنظم (شلخته) هستند و نظم و موقعیتِ معمولی دیگران و یا پیشرفت دیگران را ناچیز گرفته واز پیشرفت دیگران ناراحت می شوند. (و گاهی از آن جلوگیری کرده و جبهه می گیرند).
8-فقط برداشت ها و تحلیل های خود از دیگران را معیار قرار می داده و قبول دارند.
9-به راحتی دیگران را با حرف یا کارهای خود تحقیر می کنند.(و واقعا” نمی دانند این تحقیر چه ضربه روحی و روانی به فرد مقابل ممکن است وارد کند).
نشانه های افراد دارای بلوغ عاطفی:
1- نگران آینده و با برنامه پیش می روند.
2- به وضع ظاهری و لباس و آرایش عرف و مرسومِ جامعه در خود توجه دارند.
3- حالاتی مانند: گریه ،ترس،ناراحتی، رویا پردازی، عاشق پیشگی ،مد گرایی،کنجکاوی،پژوهشگری،هم دردی با دیگران، همدلی خوشحالی، عصبانیت،قاطعیت،گذشت،فراموشی،جدی بودن،شوخ کردن با دیگران،اعتراض،انتقاد،مخالفت، و غیره…کلیه این حالات و اقدامات را در وقت خود و متناسب با شرایط به طور منطقی بروز داده و همواره نتیجه مثبت از این رفتار ها و واکنش ها و حالات می گیرند.(این مهارت ها را آموخته یا تجربه کرده اند)
4- کوشش در راه تامین مالی و استقلال اقتصادی دارند.
5- آینده نگری از خصوصیات خاص آنها است.(نگرانی از آیندهء شغلی، اقتصادی، اجتماعی، و تربیت فرزندان، ..و حتی نگرانی از مسائل و اتفاقات(ناگوار) سیاسی جامعه در آنها دیده می شود).

4-بلوغ اخلاقی:
این مرحله از بلوغ یعنی اینکه افراد در رابطه با دیگران اعم از خانواده (به خصوص پدر ومادر)،فرزندان،جامعه ، محل کار ،اعضاء فامیل ،و غیره… ، ضوابط و حدود و تکالیفی را باید قائل باشند.
این موضوع بستگی به تربیت و آموزش های فرد در خانواده و دوران کودکی و نوجوانی دارد. و این بخش از مراحل بلوغ دارای نقش مهمی از زندگی فرد است.زیرا حس تعاون و همکاری را پرورش می دهد.
(این آموزش ها شامل: آموزش آداب اجتماعی و آداب معاشرت،آداب و رسوم مراسم های شادی و عزا ،امور مربوطه به جمع های خانوادگی و دوستان و همکاران و به طور کلی آموزشِ انواع رفتارها و وظایف فردی در رابطه با دیگران و جامعه و…. است).
- بررسی یک مثال-
{بقاء نسل و تولید مثل یکی از موارد مهم و ضروری در زندگی و مراحل تشکیل زندگی(ازدواج) و از محور های سبک زندگی است.
بچه ها منبعی از عشق و محبت و غرور هستند که می توانند برای شما غرور و افتخار بیافرینند و حامی و پشتیبان شما باشند.
پدر و مادر ها حق ندارند بچه ها را فقط تا زمانی که جذاب و کم زحمت هستند (و یا به تابیر جامعه شیرین هستند) دوست داشته باشند، بلکه وظیفه شرعی و اخلاقی دارند که آنها را تا سر و سامان دادنِ کامل تا مراحل بلوغ حمایت کنند و این یک وظیفه مهم است.(دختر و پسری که ازدواج می کنند،زمانی که تصمیم به بچه دار شدن می کنند،باید به این مرحله از بلوغِ اخلاقی برسند و بدانند که،حس تعهد و مسئولیت پذیری ِخود نسبت به فرزند را بررسی و تقویت کنند،چون پدر و مادر شدن مسئولیتی است بسیار پر زحمت ولی در عین حال شیرین و لذت بخش .(افراد بالغ این وظیفه را شرعی و مورد رضایت خداوند می دانند و با آگاهی و شناخت و لذت و اشتیاق پیش می روند.)
پس از روی هوس و حس کنجکاوی نباید پدر یا مادر شدن را تجربه کنند،زیرا مشکلاتی را متوجه خود و جامعه می کنند.

5-بلوغ ذهنی:
در دوران بلوغ ذهنی فرد بر اساس هوش و آموزش های کودکی و تجارب کودکی و نوجوانی در شرایطی و با همیاری و کمک به او به پختگی و مهارت های او بیافزایند، تا حافظه و تخیل و به طور کلی تجربیات او نیکو رشد کند تا او قادر به، و در مورد امور تفکر کند
و به نوعی حرفه ای با مشکلات رفتار کند.(گاهی در زندگی تنش ها و کاستی ها و مشکلاتی را می توان تبدیل به فرصت کرد.)

6-بلوغ اقتصادی:
در بلوغ اقتصادی فرد احساس استقلال و بزرگ شدن می کند و خواستار استقلالِ اقتصادی یا مالی است و در صدد است تا کار و حرفه ای بیاموزد و در پی انتخاب شغل و حرفه ای است که آن را تخصصِ خود قرار دهد.
با این روند ، فرد متناسب با علاقه و استعداد خود پیش می رود تا بتواند مخارج زندگی مستقل و یا مشترک خود را تامین کند.
در این دوران تبلیغات و تلقینات در آرمانی کردنِ شغل آینده او بسیار موثر است.
رسیدن به بلوغ اقتصادی از اهمیت بسیار بالایی در زندگیِ اجتماعی برخوردار است.زیرا در غیر این صورت توانایی اداره یک زندگی مشترک یا افراد تحت سرپرستی خود را ندارند و معضلات فراوان به بار می آورند.

7-بلوغ فرهنگی:
در دوران بلوغ فرهنگی،فرد تشنه معلومات و اطلاعات است و می خواهد از همه امور و مسائل زندگی سر در بیاورد و فلسفه روشنی از زندگی برسد.در واقع در این دوران افراد می خواهند در زندگی،هدف داشته باشند ،تا بدانند که چرا زنده هستند، و چرا باید برای بهتر شدن، کار و تلاش کنند؟ از این رو آموزش ها در حوضه مسائل دینی و اسلام و به خصوص معاد بسیار ضروری است.
بلوغ فرهنگی بر تمامی بلوغ های دیگر تاثیر گذار است.این بلوغ سن و دوره خاص و مشخصی ندارد و برای افراد مختلف زمان های مختلف خود را بروز می دهد .می توان با تحقیق و آموزش این بلوغ را بهتر و سریع تر ایجاد نمود تا اثرات آن بر دیگر بلوغ ها مطلوب واقع شود.

تا این مرحله انواع بلوغ و شرایط بلوغ کامل انسانی را بر اساس آداب اسلامی –ایرانی شناختیم. حال می توان با مقایسه اعمال و رفتار های خود در خانواده و جامعه، به این نتیجه برسیم که در کدام شرایط از ویژگی های بلوغ نقص یا مشکلاتی کوچک داریم و پس از شناخت آن در صدد رفع آن برآییم تا سبب لذت بردنِ بیشتر در زندگی و مفید بودن برای خانواده و جامعه شویم.

البته می توانیم برای رفع نقص های خود از دیگران نیز کمک بگیریم ، مثلا فردی که دچار عدم اعتماد به نفس در زمینه ای خاص است، می تواند از دوستان و افرادِ مورد اعتماد خود که این مشکل را ندارند و آسوده تر هستند کمک بگیرد..و یا مثلا اگر در بحث بلوغ اخلاقی تکالیف و آداب برخی مراسم ها و موضوعات را نمی دانیم ، می توانیم از افراد با تجربه یا مطالعه کردن و یا مشاوره کرده و… این مشکل خود را برطرف ساخته و سبک زندگیِ مدرنِ ایرانی اسلامی را برای خود ایجاد کنیم.
همواره یادمان باشد: ندانستن عیب نیست نه پرسیدن عیب است.

بلوغ کامل انسانی و سبک زندگی
همان طور که گفته شد با شناخت انواع بلوغ و شرایط و الزامات آن و مقایسه آنها با رفتار و اعمال خود در زندگی می توانیم نواقصِ جزئی در این موارد را شناخته و با تصمیم و تمرین آنها را برطرف کرده و به سبک زندگیِ مطلوب برسیم .
اما سبک زندگی چیست و چه الزاماتی دارد؟؟
سبک زندگی عبارت است از: مجموعه ای از ارزش ها، شیوه های رفتاری،تلقی ها ، حالات و سلیقه ها در زندگی و فرهنگ هرجامعه است.این واژه در عربی السنته ودر انگلیسی Life Style شناخته می شود و برای توصیف شرایط زندگی انسان استفاده می گردد.
سبک زندگی اولین بار توسط ایرانیان بعد از شناخت اسلام و گرایش به اسلام از روش زندگی پیامبران و به خصوص 14 معصوم(علیه السلام) ، که برگرفته از –حکم خدا و رسولش و قرآن و سنت 14 معصوم (ع) برگزیده شد. که گذشتگان ما عمدتا با این سبک زندگی می کردند ولی در دوران ما و به خصوص دراین سالهای گذشته ، بر اثر تغییر و تحولات فرهنگی- سیاسی در کشور ، دچار فراموشی و عدم توجه کافی در جامعه شد و مقام معظم رهبری لزوم یاد آوری دوباره سبک زندگی اسلامی – ایرانی را مجددا” در سال 1390 به طرز ساده و روان بیان نمودند.
مقام معظم رهبری برای آسوده شدن مفهوم و الزامات بحث مهم سبک زندگی اقدام به تهیه 20 پرسش از مجموعه مشکلات و الزامات سبک زندگیِ مدرن نموده اند که با بررسی و دقت در آنها در زندگی می توان سهم مهمی در پیشرفت ِ فرهنگی-اجتماعی جامعه داشت.این سوالات عبارتند از:
1-چرا فرهنگ کار جمعی در ایران ضعیف است؟
2-چرا در روابط اجتماعی،حقوق متقابل رعایت نمی شود؟
3-چرا در برخی مناطق طلاق زیاد شده است؟
4-چرا در فرهنگ رانندگی انظباط اجتماعی لازم رعایت نمی شود؟
5-الزامات آپارتمان نشینی چیست؟آیا رعایت می شود؟
6-الگوی تفریح سالم کدام است؟
7-آیا در معاشرت های روزانه ،همیشه به هم راست می گوییم؟
8-دروغ چقدر در جامعه ما رواج دارد؟
9-علت برخی پرخاشگری ها و نابرد باری ها در روابط اجتماعی چیست؟
10-طراحی لباس ها و معماری شهر ها چقدر منطقی و عقلانی است؟
11-آیا حقوق افراد در رسانه و اینترنت رعایت می شود؟
12-علت بروز بیماری خطر ناک قانون گریزی در برخی افراد و بعضی بخش ها چیست؟
13-چقدر وجدان کاری و انظبات اجتماعی داریم؟
14-توجه به کیفیت در تولیدات داخلی چقدر است؟
15-چرا برخی حرف ها و ایده های خوب در حد حرف و رویا باقی می ماند؟
16-ساعات کار مفید در دستگاه ها چقدر است؟
17-چه کنیم ریشه ربا قطع شود؟
18-آیا حقوق متقابل زن وشوهر و فرزندان در خانواده ها به طور کامل رعایت می شود؟
19-چرا مصرف گرایی برای برخی افتخار شده است؟
20-چه کنیم تا زن هم کرامت و عزت خانوادگی اش حفظ شود و هم بتواند وظایف اجنماعی خود را انجام دهد؟

نگارنده معتقد است،می توان این سوالات یا الزاماتِ مطرح شده را به صورت یادداشتی کوچک نوشته(که در پک اهدایی قرار داده شده است) و همیشه همراه خود داشته باشیم ،و در اوقات فراقت یا زمان های تلف شده در ترافیک و محل کار و …بر آنها تامل نمود و راه حلی را برای آنها در (حداقل محدوده خانواده) خود یافت. و چه بهتر اینکه در بحث ها و صحبت های خانوادگی و مهمانی ها به جای بحث های بیهوده و خارج از تخصص مان (مانند: بحث های سیاسی ،فنی، مباحث پیچیده عرفانی ،یا اعتقادی ، و غیبت و سخن چینی ها و…)که معمولا هیچ سودی برای ما ندارند ، این الزامات را محور بحث ها قرار داده تا با تبادل اطلاعات و تجارب آن جمع بتوانیم نتایج خوبی را برای خود در حل این معضلات بدست آوریم.
(..ومن ا…التوفیق)

منابع:
- کتاب آداب زندگی اسلامی- حسن بن فضل طبرسی- دکتر عقیقی بخشایشی
- کتاب حلیـةالمتقین-علامه مجلسی
- سایت دفترمقام معظم رهبری
- سایت تبیان
- سایت رشد
- سایت شهید آوینی
- کتاب جامعه شناسی خودمانی- استاد حسن نراقی
- کتاب آیین زندگی و اخلاق کاربردی- امیر حسین شریفی