دحوالارض بر خلاف آنچه برخی می پندارند، صرفاً نماد ویژگی عبادی زندگی مؤمنانه در روی این کره خاکی نیست بلکه با دقت در محتوای دعایی که در این روز به خواندن آن سفارش شده بعد مغفول کلان سیاسی و حکومتی که آن را به حکومت امام زمان(عج) گره می زند، آشکار می گردد که در آیات فراوانی چون «ان الارض یرثها عبادی الصالحون» (انبیا 107) به آن تصریح شده است.

 دحوالارض چه روزی است؟
بیست و پنجم ذیقعده، هم زمان با دحوالارض یعنی گسترش یافتن زمین است. از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمودند: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنج ذی القعده بود. کسی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است خواهد داشت.»
هم چنین در برخی از روایات، این روز به عنوان روز قیام امام زمان، مهدی موعود(عج) معرفی شده و خاتم المحدثین، شیخ عباس قمی(ره) روز دحوالارض را از چهار روز معروفی ذکر کرده که روزه آن ثواب هفتاد سال عبادت را دارد.
گذشته از واقعه دحوالارض، رویدادهای دیگری نیز در این روز رخ داده اند که اهمیت آن را دوچندان کرده اند؛ ازجمله:
- میلاد ابوالانبیاء حضرت ابراهیم(ع).
- میلاد حضرت عیسی مسیح(ع).
- خروج رسول اکرم(ص) از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مکه، به قصد حجة الوداع. در این سفر، وجود مقدس امیرالمؤمنین و حضرت زهرا سلام الله علیهما و نیز همه همسران و بسیاری از اصحاب پیامبر(ص) ایشان را همراهی می کردند.
زیارت حضرت امام رضا(ع) بهترین و با فضیلت ترین عمل مستحبی این روز است. در روایتی نیز آمده است که قائم(عج) در همین روز قیام خواهد کرد.
** زمانی پر برکت برای بندگان سالک الی الله
توبه، استغفار، عبادت و شب زنده داری از اعمالی است که در شب دحو الارض سفارش و تأکید بسیاری برای انجام دادن آن ها شده است.
** معنای دحوالارض
«دَحو» به معنای گسترش است و برخی نیز آن را به معنای تکان دادن چیزی از محلِ اصلی اش تفسیر کرده اند. منظور از دحوالارض (گسترده شدن زمین) این است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب های حاصل از باران های سیلابیِ نخستین فراگرفته بود. این آب ها، به تدریج در گودال های زمین جای گرفتند و خشکی ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده تر شدند.
از سوی دیگر، زمین در آغاز به صورت پستی ها و بلندی ها یا شیب های تند و غیرقابل سکونت بود. بعدها باران های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره ها گستردند. اندک اندک زمین هایِ مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع پدید آمد. مجموع این گسترده و مهیا شدن، «دَحو الارض» نام گذاری می شود.
** برنامه های معنوی
زمین، گاهواره زندگی انسان و همه موجوداتِ زنده است که با تمام کوه ها، دریاها، درّه ها، جنگل ها، چشمه ها، رودخانه ها، معادن و منابع گرانبهایش، نشانه ای از نشانه های آفریدگار به شمار می آید که آن را گسترانیده است. روز دحوالارض روز گسترش زمین روز بسیار مبارکی است و آداب و اعمال ویژه ای دارد؛ ازجمله:
1. روزه داشتن که ثواب هفتاد سال عبادت را دارد.
2. احیا و شب زنده داری شب دحوالارض که برابر با یک سال عبادت است.
3. ذکر و دعا.
4. انجام غسل به نیت روزِ دحوالارض و نماز مخصوص آن.
** دحوالارض در قرآن
در قرآن کریم به دحوالارض اشاره شده است. خداوند در آیه 30 سوره نازعات می فرماید: «و زمین را پس از آن (آفرینش آسمان و زمین) گسترش داد». بر پایه نظر بیشتر مفسران، منظور از «دَحیها» در این آیه، همان دحوالارض است. یعنی روز پهن شدن و گسترده شدن زمین که براساس روایات در این روز زمین از نقطه ای که کعبه در آن واقع شده است، از آب بیرون آمده و شروع به گسترده شدن و پهن شدن کرده تا به شکل امروزی درآمده است.
هم چنین در آیه 5 سوره شمس «و الارض و ما طحیها» با توجه به آن که «طحیها» را هم معنای «دحیها» و یا حتی از باب تبدیل «دال » به «طا» یک کلمه دانسته اند، به همین موضوع مربوط می باشد.
براساس آیه قرآن «ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین»(آل عمران: 96)؛ «همانا اولین خانه ای که برای مردم ساخته شده در همین مکه وکعبه بنا نهاده شده تا باعث هدایت عالمیان شود» که آیه ثابت می کند اولین نقطه ای که برای مردم قرار داده شده، همین کعبه قبله مسلمانان است.
این آیات ثابت می کند زمین ابتدا به شکل امروزی نبوده و خشکی نداشته و قابل سکونت نبوده است، اما بعدا از همان نقطه کعبه شروع به پهن شدن و گسترده شدن کرده، تا این که قابل سکونت برای انسان شده است.
** دعای روز دحوالأرض
در بخشی از این دعا، به مسأله دحوالأرض چنین اشاره شده است: «ای خدایی که خانه کعبه را گسترانیدی و دانه را شکافتی و سختی را برطرف ساختی، از تو می خواهم در این روز از روزهایت که حق آن را بزرگ نمودی، هر گرفتاری و مشکلی را برطرف سازی»
** محورهای مهم دعای دحوالارض
این دعا در عین اختصار مضامین عمیقی را در بر گرفته که در دو محور اصلی قابل تفکیک است:
الف) محور زندگی در زمین از بعد فردی
در این محور که نیمی از دعا را به خود اختصاص داده، شخص متوجه این حقیقت می شود که خدای متعال زمین را در راستای بندگی، رام و تسخیر انسان نموده و بر این اساس باید از خدا مدد خواست تا در مسیر بندگی حرکت و از گناهان توبه نمود و از خدا خواست که اولیائش را دستگیر ما قرار دهد و بعد از مرگ که در زیر خاک و داخل زمین مدفون می شویم نیز ما را به لطف و رحمتش یاد کند.
ب) محور زندگی اجتماعی انسان در روی زمین
این محور که برخلاف محور قبل که به بعد فردی و عبادی مربوط می شد، کاملا به بعد اجتماعی، سیاسی و حکومتی زندگی بشر بر روی زمین التفات می کند و در واقع خواست خدا را که حاکمیت بندگان در مسیر بندگی در روی زمین است، مطرح می نماید.
در این زمینه از یکسو به ما می آموزد که از خدا نابودی حاکمان ظالم و غاصب را با شدیدترین لحنها از خدا درخواست کنیم و از سوی دیگر ظهور امام زمان و برقراری حکومت فراگیر عادلانه اش را از خداوند طلب کنیم:
اللَّهُمَ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللَّهُمَ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ جَدِیدا غَضّا وَ یَمْحَضَ الْحَقَ مَحْضا وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللَّهُمَ صَلِ عَلَیْهِ وَ عَلَی جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِ عَلَیْهِ وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ الله وَ بَرَکَاتُهُ».
اینجاست که بعد سیاسی این روز آشکار شده و علت اصرار به اهتمام در بزرگداشت آن آشکار می شود و روشن می گردد چرا روزه و عبادت شب و روز بیست و پنج ذیقعده این مقدار با فضیلت عنوان شده است.
در حقیقت این بعد کلان سیاسی و حکومتی این روز و این دعا متاسفانه مورد غفلت واقع شده است. بی مورد نیست که بنا به بعضی روایات این روز، روز قیام امام زمان(عج) اعلام شده است.