چند روز دیگر حجاج خانه‌ی خدا از معنوی‌ترین سفر زندگی‌شان به خانه برمی‌گردند. آن‌ها که با یک ساک رفته‌اند، با دو ساک برمی گردند و خیلی ها با چند ساک! حجم ساک ها نشان‌دهنده ی تلاشی است که در بازارها برای خرید از این مغازه و آن مغازه شده است. ساک هایی حجیم که احتمالا از تسبیح های سبز مدینه تا ماشین ریش تراش، عطر و حتی عروسک و پارچه در آنها پیدا می شود. حواس خیلی از استقبال کنندگان هم بیش از خود حاجی در حوالی ساک ها چرخ می خورد. اینکه سوغاتی چه آوردی؟ وضعیت بازار چطور بود؟ هر ریال عربستان چه قدر می شود به پول خودمان؟ آن روز که چرثقیل سقوط کرد کجا بودی؟ تعریف های «تازه حاجی شده» هم می شود سفره های غذا، هتل های فلان جور، بنر ها و پارچه های خوش آمد گویی و چند عکس یادگاری از مناظر مختلف!

از بازارگردی تا صف طولانی بستنی

اگرچه اسراف به شدت از طرف دین و حتی عقل سلیم رد شده است اما هنوز عده ای به صورت فزاینده در این وادی قدم می گذارند. «ولع خرید» نشانگر یک ضعف فرهنگی و اجتماعی است که با نصیحت و شعار هم قابل درمان نیست. یعنی نمی شود به کسی که در مکه با چندصد ریال عربستان پس از طواف راهش را به سمت بازار کج می کند، از در نصیحت وارد شد. اگر هم چنین کاری انجام دهیم معمولا با جواب هایی مثل خانواده انتظار دارند، باید هدایای دوستان را جبران کنم، حدیث داریم که از سفر سوغاتی بیاورید یا جواب هایی مثل پول خودم است و به تو ربطی ندارد مواجه می شویم. در اینطور فضایی باید سراغ ریشه ها رفت. ریشه هایی که شاید پای خیلی ها را به ماجرا باز کند.

چندی پیش یکی از شرکت های تجاری برای افتتاح بخش جدیدش که اتفاقا یک بخش تولید بستنی بود، اطلاعیه ای صادر کرد. قرار شد در فلان روزِ تعطیل در دامنه ی یکی از کوه های اطراف تهران (خارج از شهر) بستنی هایی بین مردم توزیع شود. اما ازدحام به حدی بود که اصلا ماشین های حمل بستنی نتوانستند به منطقه راه پیدا کنند. چند مصدوم هم از این قضیه روی دست برگزارکنندگان ماند! بستنی نه آنچنان گرانقیمت است و نه می تواند جایگزین یک وعده غذایی شود؛ پس چه اتفاقی می افتد که این سیل جمعیت برای خوردن بستنی راه می افتند؟

علف زیر پایت سبز شود

مسئله را شاید بتوان ناشی از سرخوردگی های ما در یک بستر تاریخی دانست. از دوران قاجار که ایرانی ها با سرکوفت، سرکوب شدند و پس از آن نظریه پردازان منورالفکران به تقبیح هرآنچه که «رفتار ایرانی» نامیده می شد، پرداختند؛ نسل ایرانی گمان کرد که واقعا برخورداری کمتری نسبت به دیگران دارد. همین اتفاق او را به طرف «هرچه که از خارج برایش می آمد» سوق داد و فراتر از این به خاطر شکسته شدن کرامت انسانی او در دوران قاجار و پهلوی، به سمت صدقه گرفتن و گردن کج کردن پیش خارجیان روی آورد. وام های میلیاردی دولت های قاجاری از بانک های جهانی بخشی از این شکست اعتماد به نفس عمومی است. اینطور جامعه ای به سمت هرچه که «مفت باشد، ارزان باشد یا خارجی باشد» به خاطر شکافی که در تکامل فرهنگی اش طی حدود 200 سال شکل گرفته، سوق می یابد. فرقی نمی کند که اجناس خریداری شده، قابل استفاده یا مرغوب و اصیل باشد، همین که ارزان تر ارائه شود یا مارک خارجی بر آن نقش ببندد دلیلی می شود برای شلوغی آن مغازه.

مشکل دیگر بدقولی مسئولانی است که بارها وعده داده اند و به آنها عمل نکرده اند. داستان وعده های بی سرانجام، مربوط به این دولت و آن دولت نیست. پیشینه نقض عهد دولت ها و مسئولان به سال ها پیش برمی گردد. این فرهنگ نیز در میان ملت رسوخ یافته و به بلوغ رسیده است. مسئولان بارها به مردم قول می دهند فلان خیابان آسفالت شود، یارانه قطع نگردد، سرعت اینترنت افزایش یابد و مثال های بسیار زیادی که هیچوقت اجرایی نمی شوند، مردم را ترسانده است. به معنای دقیق تر مردم به فردایشان مطمئن نیستند و سعی می کنند کار خود را زودتر راه بیندازند که به مشکل نخورد. فرهنگ منتظر بودن در ایران به این معناست که «علف زیر پایت سبز شود» و «وقت گل نِی» برسد. اینطور می شود که فرد با خود می گوید حالا که آمدم مکه، باید تمام خریدهای یکساله ام را انجام دهم چون ممکن است در ایران گیر نیاید! خودش را معطل بازار داخلی نمی کند که آن جنس با تورم گران شود یا با رکود تولید آن متوقف گردد چون به این نتیجه رسیده است که احتمالا وعده ها عملی نخواهند شد. برای همین «ترس نهادینه شده» در صف ها از یکدیگر سبقت می گیریم و در ترافیک مدام از یک لاین به لاین دیگر می رویم. می ترسیم که جلوی ما مسدود بماند در حالی که طرف دیگر باز شده است. می ترسیم لاینی که ما در آن هستیم برای همیشه قفل شود!

ضایعه ای فرهنگی به قدمت تاریخ

فرهنگ یک ملت در «دیالکتیکی تاریخی» نضج پیدا می کند. یعنی رشد و افول و تلاش مردان و زنان ایرانی و تصادم آنها با یکدیگر در طول تاریخ، فرهنگ امروز ما را شکل داده است. نمی شود گفت که بازارگردی را حذف کنیم بدون آنکه متوجه باشیم این یک ضایعه ی فرهنگی است که برای درمان نیازمند زمان و البته تلاش همه جانبه است.

فرهنگ «کندن» به هر قیمت و با هر بهانه ای نیز یکی دیگر از مسائل ماست. حاجی که از مکه می آید همه انتظار داریم که سوغاتی هایی برایمان آورده باشد و البته به هرچیزی هم قانع نیستیم. سیل سفارش های قبل از سفر و توقعات بعد از آن، فرد را در طول سفر معنوی حج دچار دلشوره و نگرانی می کند. پچ پچ هایی که بعد از این سفرها می شود که برای فلانی اینطور چیزی آورد و برای بهمانی نیاورد حتی ممکن است به آبروی حاج آقا یا حاجیه خانم ضربه بزند. اگرچه به گفته قرآن مجید «اِنَّمَا النَّجْوَی مِنْ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنوُا» این درگوشی حرف زدن ها، گناهی شیطانی است اما همچنان به آن مبادرت داریم.

بقیع هنوز غریب است؟!

علاوه بر آنچه گفته شد موارد دیگری مانند بیکاری حجاج در طول سفر حج را می توان گوشزد کرد. اگرچه صفای معنوی مکه و هوای جان‌فزای مدینه یک نعمت است ولی ما کمتر با خواندن قرآن، آداب زیارت و گفتگوی دینی در اینطور مکان ها آشنایی داریم. انس کم با قرآن یکی از مواردی است که باعث می شود زن و مرد ایرانی به جای استفاده از این زمان ارزشمند به بازارگردی روی بیاورند. زمانی که تمام دقایقش را می توان تبدیل به فرصت های تعالی روح کرد.

شاید برای استفاده بیشتر از دوران حج، می بایست جایگاه حاجیان در کشور خودشان تبیین شود. اعتماد به مردم، راستگویی به آنان، تأمین کردن آنان در موارد اولیه، کم کردن توقعات از یکدیگر و حفظ شأن و کرامت انسانی ملت توسط مسئولان، باعث می شود حاجیان در طول این سفر پرخیر و برکت، ذهن شان درگیر نداشته هایشان نشود، مغازه های مدینه و مکه دلشان را نبرد، آسودگی خاطر داشته باشند که بعد از برگشت از طرف آشنایان «سین جیم» نمی شوند و همچنین مسئولان با عرضه کالاهای سوغاتی در فرودگاه ها، راه را بر سوداگری مغازه‌داران عربستانی تنگ کنند.

استقبال کنندگان به جای نگاه کردن به ساک های حاجیان شاید بهتر باشد کنار او بنشینند از فضای معنوی حج سوال کنند. خودمان هم می توانیم یک ساعت مچی چینی یا پارچه ای بُنجل از بازار بخریم. بپرسیم حاجی، چیزهای جدید که یاد گرفتی برایمان تعریف کن. راستی بقیع هنوز غریب است؟!

جمعه 20 شهریور ماه 1394 مصادف با 11 سپتامبر 2015 یا همین چند روز پیش بود که سقوط یک دستگاه جرثقیل در محوطه مسجدالحرام موجب کشته و زخمی شدن صدها نفر در کنار خانه خدا شد که در این بین حدود 8 ایرانی به شهادت رسیدند. دانشمند شهید سید احمد حاتمی پژوهشگر و استاد برجسته از جمله ایرانیانی بود که در این حادثه به شهادت رسید؛ شهیدی که شهادتش به گفته دانشمندان حوزه فضایی، ضربه‌‌ای بزرگ به جامعه علمی کشور بود. شهیدی که مقام معظم رهبری بعد اطلاع از شهادتش، خانواده‌اش را مورد تفقد قرار می‌دهد.

از همین رو و برای آشنایی بیشتر با ابعاد شخصیتی و سلوک رفتاری این دانشمند شهید به منزل ایشان رفته و ساعتی با همسر ایشان، خانم دکتر فرشته روح‌افزا، به گفت‌وگو نشستیم؛ گرچه سخن گفتن از شهید حاتمی برای همسری که تنها چند روز از خداحافظی با پیکرش گذشته سخت بود اما از ایشان خواستم برای شناخته‌تر شدن این شهید دعوت مصاحبه را بپذیرید.

پیش از آغاز رسمی از خانم روح‌افزا، درباره ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی همسرش پرسیدم که گفت، او حقیقتاً مرد نازنینی بود، واقعا متقی و الهی بود؛ نمی‌گویم دست‌نیافتی بود، اما واقعا باید گفت که همچون شهدا، بی‌ادعا بود.

بخش اجمالی گفت‌وگوی همسر شهید حاتمی با خبرگزاری تسنیم به شرح زیر است:

فرشته روح‌افزا در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم می‌گوید: بعد از آنکه خبر سقوط جرثقیل در محوطه مسجدالحرام اعلام شد، نگران خاصی داشتم، مدام تماس می‌گرفتم اما موفق نمی‌شدم. تماس گرفتم با دوستان و اعضای کاروان بازهم جواب نگرفتم اما عصر روز یک‌شنبه شهادت ایشان را به ما اعلام کردند.

وی با بیان اینکه، شهید حاتمی ذوب در ولایت بود و همواره می‌گفت باید تمام رفتارمان را با آنچه مورد رضایت حضرت آقاست تطبیق بدهیم، تصریح کرد: قبل از رفتن به حج، واقعا روحیه عجیبی پیدا کرده بود؛ خیلی از دنیا بریده بود.کمتر حرف می‌زد بیشتر عمل می‌کرد؛ در وصیت‌نامه خود به صورت کوتاه از امام زمان(عج) حلالیت طلبیده و نوشته است که من سرباز خوبی برای شما نبود‌ه‌ام؛ از حضرت آقا هم حلالیت طلبیده و نوشته است: حلال کنید که نتوانستم برخی کارهای نیمه کاره را به سرانجام برسانم. به من و 2 فرزندم هم وصیت کرده که زندگی خود را با خط‌کش ولایت فقیه تنظیم کنید.

همسر شهید حاتمی درباره دیدارش با مقام معظم رهبری نیز گفت: یکی از آرزوهای من و فرزندانم دیدار با آقا بود؛ آقا در این دیدار به ما فرموند، برای ایشان(شهید حاتمی) بد نشد و ایشان توفیق داشتند با لباس احرام و در کنار مقام ابراهیم از دنیا بروند اما شهادت ایشان برای کشور ثلمه بود.

خانم روح‌افزا با بیان اینکه شهید حاتمی خدمات فراوان علمی داشت که "پروژه انسان مجازی" نمونه‌ای از آن بود، گفت: شهید حاتمی واقعا یک بسیجی بود؛ ایشان دنبال یک مذهب بی‌دردسر نبود که مثلا نمازش را بخواند، روزه بگیرد، قرآن هم بخواند و کاری با جامعه نداشته باشد؛ خب اگر بود که هیچ‌گاه وارد پژوهشگاه فضایی نمی‌شد. ایشان بیشترین ساعات زندگی خود را برای کسب تحصیل و مطالعه قرآن و معارف قرآنی گذاشت. در منزل که هم که بود مدام درباره بحث‌های علمی باهم مباحثه و درباره نظریه‌های یکدیگر گفتگو می‌کردیم.

وی با بیان اینکه، "قطعا از دولت عربستان به مجامع بین‌المللی و حقوق بشری شکایت خواهم کرد"، تاکید کرد: حادثه سقوط جرثقیل ثابت کرد که دولت عربستان صلاحیت اداره مناسک حج را ندارد؛ دولت عربستان باید پاسخ دهد که چگونه یک چرثقیل هنگام انجام مناسک حج سقوط کرده است؟ چرا این اتفاق برای اولین بار در دنیا و آنهم هنگام مناسک حج رخ داده است. بنده تحقیق کرده‌ام در شدیدترین گردبادهایی که در دنیا بوده که نمونه‌های آن در آمریکا بوده است هیچ جرثقیلی سقوط نکرده است حال چطور یک جرثقیل با یک طوفان معمولی که قدرتش کمتر از گردباد است، سقوط می‌کند؟ عذرخواهی هم کنند بی‌کفایتی سعودی‌ها نباید نادیده گرفته شود. راننده‌ای می‌‌‌تواند عذرخواهی کند که رانندگی بلد باشد نه اینکه بدون تسلط به رانندگی، کسی را بکشد و دوباره رانندگی کند. خب، حداقلش این است راننده‌ای که رانندگی نمی‌تواند بکند، دیگر اجازه نشستن پشت فرمان نداشته باشد لذا حداقل بحث این است که دولت سعودی، دیگر مناسک حج را مدیریت نکند.

همسر شهید حاتمی گفت: من مطلع هستم و به عنوان یک مهندسی که در این حوزه مطالعات دقیق داشته می‌گویم که اصلا ساخت‌‌وساز اطراف خانه خدا، مهندسی و علمی نیست؛ آقای حاتمی قبل از حادثه، فیلمی از نحوه ورود و خروج حجاج به خانه خدا فرستاد و به من گفت: استاندارهای جهانی و علمی در خانه خدا رعایت نشده است. خانه خدا، حرم امن الهی است اما به کشتارگاه انسان‌ها تبدیل شده است؛ حتما به سازمان ملل خواهم رفت و آنها را به چالش خواهم کشید و از آنها سؤال خواهم کرد که چطور وقتی در ایران یک گربه صدمه می‌بینند، گزارشات حقوق‌بشری احمد شهید پشت‌سر هم منتشر می‌شود اما مسلمانانی که در مکه کشته می‌شوند، بشر نیستند؟ آیا فرزندان من بشر نیستند که به دلیل عدم کفایت دولت سعودی، یتیم شده‌اند؟

روح‌افزا خاطرنشان کرد: دولت سعودی باید به این سؤال پاسخ دهد که آیا از احتمال سقوط جرثقیل اطلاع داشته است یا نه؟ اگر داشته که هیچ، خیانتش محرز است و اگر نداشته باید پاسخ دهد که چطور بدون در نظر گرفتن چنین احتمالاتی مدیریت حج را به عهده گرفته است؟ خانه خدا متعلق به عربستان نیست که دور تا دور خانه خدا را برج‌هایی که نماد آمریکا و انگلیس دارد، محاصر کرده است. چه کسی ضمانت می‌دهد که جرثقیل‌های دیگر سقوط نکند؟ اصلا باید پاسخ دهند که چرا هنگام مناسک حج، ساخت‌وساز را متوقف نکردند؟

وی با بیان اینکه به لحاظ علمی ممکن نیست جرثقیل با طوفان سقوط کند، گفت: حداقل این است که بگوییم بی‌کفایتی دولت سعودی محرز است و باید مدیریت حج از سعودی‌ها گرفته شود؛ بنده معتقدم اگر این ماجرا به صورت دقیق بررسی شود، ممکن است به عنوان یک حادثه مشکوک مطرح باشد. کدام مهندسی که مطابق استاندارهای جهانی مطالعه داشته می‌تواند ثابت کند یک جرثقیل با طوفان و یا حتی گردباد می‌تواند سقوط کند؟ این جرثقیل چرا روی سقف سقوط کرده است؟ اگر مستقیم روی خانه خدا سقوط می‌کرد کشته‌هایش خیلی کمتر می‌شد. چرا نزدیکترین جرثقیل به خانه خدا سقوط کرد و چرا با همین طوفان جرثقیل‌های کوچکتر و ضعیف‌تر اطراف هیچ صدمه‌ای ندیدند؟



همسر شهید حاتمی با بیان اینکه، دولت سعودی باید به صدها چرا پاسخ دهد تا ما تنها به کفایتی دولت سعودی بسنده کنیم، تاکید کرد: وقتی پیکر شهید حاتمی را دیدم، ابهاماتم بیشتر شد. نمی‌دانم چرا در بدن ایشان هیچ جای شکستگی و آسیب دیدگی نبود؛ فقط مقداری از بینی ایشان خون آمده بود و مقداری هم پیشانی‌ایشان مقداری جای ضربه یا بهتر بگویم یک خط بود به طوری که حتی کبود هم نشده بود. پیشانی ایشان هم بعید می‌دانم جای سنگ یا آهن جرثقیل باشد. اگر سقف یا جرثقیل از پشت یا بالا افتاده است حالا نمی‌دانم چطور تنها روی پیشانی‌ ایشان خط افتاده است و حتی سر و پشت سر ایشان کاملاً سالم است.

وی گفت: واقعا حق شهید حاتمی کمتر از شهادت در کنار خانه خدا و در کنار مقام حضرت ابراهیم نبود؛ ایشان الگوی مناسبی برای جوانان است؛ الگویی که خط‌کش زندگی‌اش ولایت بود. بارها شده بود که تحقیقاتش را به دیگران و دوستانش ارائه می‌داد و هیچ ادعایی هم نداشت چون همیشه می‌گفت: کار که برای خداست مهم نیست توسط چه کسی ارائه شود مهم این است که علم ارائه شود.

روح‌افزا با بیان اینکه شهید حاتمی عاشق شهادت بود، تصریح کرد: شهید حاتمی 2 سال از نجف تا کربلا در راهپیمایی اربعین شرکت کرد؛ در سال دوم که با دخترم رفته بود، پدر و دختر همدیگر را گم می‌کنند و شهید حاتمی متوسل به حضرت رقیه(س) می‌شود و شهادت را هم از دختر سه‌ساله امام حسین(س) می‌خواهد و به نظرم، حضرت رقیه(س) حاجت ایشان را به بهترین نحو ممکن داد.

باز هم عرفه، با همه راز و رمزهایش از راه رسید؛ روزى پر از شور و شیدایى و شناخت؛ روز خوشه‌چینى بندگان از پهن دشت معرفت الهى؛ روزى که نگاه قلب‌ها، بیش از همیشه به آسمان است؛ روز چشم‌هاى بارانى و نیازهاى آسمانى.
آرى، عرفه، روز بازگشت عارفانه است از کج‌راهه گمراهى و تاریکى، به شاه‌راه هدایت و نور...

باورت نمى‌شود که اینجا، میان این جمعیت نشسته‌اى. ناخواسته به اینجا کشانده شده‌اى. مى‌خواهى برخیزى و بروى؛ اما فضاى محفل اجازه نمى‌دهد. نگاهى به اطراف مى‌اندازى؛ همانند خود بسیار مى‌بینى، قوّت قلبى براى ماندنت مى‌شود. پیرمردى روحانى قارى دعاست؛ صداى گرمى دارد و با هر کلامش، اشک از دیده‌ها جارى مى‌شود. انگار هنوز نمى‌دانى که چرا باید اشک ریخت.
قارى مى‌خواند:
در همین روزها،امام حسین علیه‌السلام ، در مکه از خیمه بیرون رفت؛ در حالى که خاندان و فرزندانش در پى ایشان بودند و در کنار کوه. با چشمان اشکبار و دست‌هاى رو به آسمان، همین دعاى عرفه را زمزمه کردند؛ شما هم خود را همراه فرزندان امام حسین علیه‌السلام بدانید که از خانه بیرون آمده‌اید و پشت سر آن حضرت، بر دعاى امام آمین مى‌گویید.
ناگهان، قلبت متلاطم مى‌شود. احساس همراهى با فرزندان امام حسین علیه‌السلام دلت را تکان مى‌دهد؛ گویى گرماى وجودشان را احساس مى‌کنى! اشک‌هایت چون سیل جارى مى‌شود؛ احساس مى‌کنى گمشده‌ات را یافته‌اى. هم‌نواى جمعیت مى‌شوى: «الهى العفو»

چه‌قدر شیرین است ساعت‌ها در بر دوست نشستن و زمزمه «الهى الهى» بر لب داشتن؛ ساعت‌ها بر کرانه اقیانوس معرفت دعاى عرفه نشستن و پاى در خنکاى آب زلالش شستن!
چه‌قدر زیباست بازگشت همگانى بندگان فرارى به آغوش مهربان خدایى که همه را خواهد پذیرفت؛ مگر نه آنکه خود فرموده: «اگر روى گردانان از من شدت شوق مرا به بازگشت‌شان مى‌دانستند، از نهایت شعف جان مى‌دادند»؟!
الهى! این کهکشان بى‌نهایت رحمت تو و این بندگان کوچک شرمسار؛ شاید دیر آمده‌ایم، ولى آمده‌ایم. به زلال اشک‌هاى جارى بندگان صالحت در صحراى عرفات قسم، ما دور افتادگان از حریم عشق و عرفان را بپذیر!

فصل نیایش، فصل تازگی اشک‌ها و صحبت غصّه‌هاست.
مولای من نجاتم ده از صحبت اغیار که تنهایی‌ام زاییده دل دادن به اغیار است و من غافل بودم.
بادبان‌های دلم شکسته‌اند و غرقه دریای خویشتنم؛ آمده‌ام تا به ساحل آرامش قبیله حسین علیه‌السلام برسم.
آمده‌ام بگویم که هستم؛ چون تو هستی. مرا امید سعادت هست، تا جهان عرصه کرامت توست؛ پس به نام حسینت علیه‌السلام ، به نام عاشورا و به نام حج تمام تمام تمام حسین علیه‌السلام ، از سر گناهم بگذر.

غروب جمعه بر اثر طوفان شدید در مکه، جرثقیل بالابری به درون مسجدالحرام سقوط کرد و باعث کشته شدن بیش از 107 نفر و زخمی شدن 238 تن از زائران بیت‌الله الحرام شد.

از سال 1978 تاکنون بیش از 3288 حاجی جان خود را در مکه و مدینه در پی حوادثی که در بالا به آن اشاره شد جان خود را از دست دادند و 2384 نفر هم طی این حوادث زخمی شدند که این تعداد از قربانیان در هیج جای دنیا در مراسمی که همه ساله برگزار می‌شود مسبوق به سابقه نیست.

این آمار تکان دهنده از مرگ حجاج در موسم حج در حالی است که مقامات سعودی یکی از پایه‌های مشروعیت خود را بر عنوان خادم «حرمین شریفین» نهاده‌اند و سالانه علاوه بر کسب میلیاردها دلار از توریسم مذهبی مراسم حج با استفاده از این موقعیت «ژئوکالچرال» سرزمین حجاز در میان سران ملل اسلامی برای خود کسب اعتبار می‌کنند و حتی خود را رهبر جهان اسلام می‌دانند.

در چنین شرایطی عربستان سعودی با استفاده از همین مراسم حج اقدام به تبلیغ فرقه وهابیت در میان مسلمین می‌کند و علمای وهابی را در موسوم حج به این منطقه گسیل می‌کند تا بتوانند از میان مسلمان تعدادی را به سوی وهابیت جذب کنند.

عربستان با وجود تمام بهره برداری‌ها و سو‌ء استفاده‌هایش از مراسم حج عملا در بازه‌ای دو دهه‌ای نشان داده که به هیچ وجه توان مدیریت این مراسم مهم را که نماد وحدت اسلامی و گردهمایی بزرگ انسانی است، را ندارد و این درحالی است که هرساله در اقصی نقاط جهان مراسم‌هایی در این حجم برگزار می‌شود ولی کمتر دیده شده که این چنین به دلیل بی‌موالاتی مسئولان با جان انسان‌های بی‌گناه که به زحمت خود را از راه‌های دور و نزدیک به مراسم حج می‌رسانند، بی‌توجهی شود.

سعودی‌ها تنها این را از مراسم حج آموخته‌اند که اگر کسی برخلاف رویه‌های وهابیسم رفتار کند توسط «شرطه‌ها» دستگیر شود و یا از امتیاز حج علیه دیگر کشورها بهره بگیرد و به حاجیان کشورهایی چون سوریه و یمن اجازه حضور ندهند.

به نظر می‌رسد که با توجه به مدیریت سعودی‌ها در حج که از یک سو با ممانعت از برگزاری مراسم برائت از مشرکین هویت سیاسی و اجتماعی حج را به دلیل روابط محکمشان با آمریکا و غرب نادیده می‌گیرند و از سوی دیگر عدم از تامین امنیت جانی برای حجاج ناتوان هستند.

با توجه به آچه گفته شد باید به طور عام مسئولان کشورهای اسلامی با رویکردی منسجم مسئولان سعودی را تحت فشار قرار دهند تا مدیریت مرام حج را تغییر دهد و حتی به دیگر کشورهای اسلامی هم اجازه مشارکت در این مراسم را بدهد که این مسئله نیازمند رایزنی دیپلماسی فرهنگی کشور است و از سوی دیگر به طور خاص سازمان حج و زیارت کشورمان باید توجه بیشتری کند تا حج برای حاجیان ایرانی به قتلگاه تبدیل نشود.

دحوالارض بر خلاف آنچه برخی می پندارند، صرفاً نماد ویژگی عبادی زندگی مؤمنانه در روی این کره خاکی نیست بلکه با دقت در محتوای دعایی که در این روز به خواندن آن سفارش شده بعد مغفول کلان سیاسی و حکومتی که آن را به حکومت امام زمان(عج) گره می زند، آشکار می گردد که در آیات فراوانی چون «ان الارض یرثها عبادی الصالحون» (انبیا 107) به آن تصریح شده است.

 دحوالارض چه روزی است؟
بیست و پنجم ذیقعده، هم زمان با دحوالارض یعنی گسترش یافتن زمین است. از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمودند: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنج ذی القعده بود. کسی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است خواهد داشت.»
هم چنین در برخی از روایات، این روز به عنوان روز قیام امام زمان، مهدی موعود(عج) معرفی شده و خاتم المحدثین، شیخ عباس قمی(ره) روز دحوالارض را از چهار روز معروفی ذکر کرده که روزه آن ثواب هفتاد سال عبادت را دارد.
گذشته از واقعه دحوالارض، رویدادهای دیگری نیز در این روز رخ داده اند که اهمیت آن را دوچندان کرده اند؛ ازجمله:
- میلاد ابوالانبیاء حضرت ابراهیم(ع).
- میلاد حضرت عیسی مسیح(ع).
- خروج رسول اکرم(ص) از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مکه، به قصد حجة الوداع. در این سفر، وجود مقدس امیرالمؤمنین و حضرت زهرا سلام الله علیهما و نیز همه همسران و بسیاری از اصحاب پیامبر(ص) ایشان را همراهی می کردند.
زیارت حضرت امام رضا(ع) بهترین و با فضیلت ترین عمل مستحبی این روز است. در روایتی نیز آمده است که قائم(عج) در همین روز قیام خواهد کرد.
** زمانی پر برکت برای بندگان سالک الی الله
توبه، استغفار، عبادت و شب زنده داری از اعمالی است که در شب دحو الارض سفارش و تأکید بسیاری برای انجام دادن آن ها شده است.
** معنای دحوالارض
«دَحو» به معنای گسترش است و برخی نیز آن را به معنای تکان دادن چیزی از محلِ اصلی اش تفسیر کرده اند. منظور از دحوالارض (گسترده شدن زمین) این است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب های حاصل از باران های سیلابیِ نخستین فراگرفته بود. این آب ها، به تدریج در گودال های زمین جای گرفتند و خشکی ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده تر شدند.
از سوی دیگر، زمین در آغاز به صورت پستی ها و بلندی ها یا شیب های تند و غیرقابل سکونت بود. بعدها باران های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره ها گستردند. اندک اندک زمین هایِ مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع پدید آمد. مجموع این گسترده و مهیا شدن، «دَحو الارض» نام گذاری می شود.
** برنامه های معنوی
زمین، گاهواره زندگی انسان و همه موجوداتِ زنده است که با تمام کوه ها، دریاها، درّه ها، جنگل ها، چشمه ها، رودخانه ها، معادن و منابع گرانبهایش، نشانه ای از نشانه های آفریدگار به شمار می آید که آن را گسترانیده است. روز دحوالارض روز گسترش زمین روز بسیار مبارکی است و آداب و اعمال ویژه ای دارد؛ ازجمله:
1. روزه داشتن که ثواب هفتاد سال عبادت را دارد.
2. احیا و شب زنده داری شب دحوالارض که برابر با یک سال عبادت است.
3. ذکر و دعا.
4. انجام غسل به نیت روزِ دحوالارض و نماز مخصوص آن.
** دحوالارض در قرآن
در قرآن کریم به دحوالارض اشاره شده است. خداوند در آیه 30 سوره نازعات می فرماید: «و زمین را پس از آن (آفرینش آسمان و زمین) گسترش داد». بر پایه نظر بیشتر مفسران، منظور از «دَحیها» در این آیه، همان دحوالارض است. یعنی روز پهن شدن و گسترده شدن زمین که براساس روایات در این روز زمین از نقطه ای که کعبه در آن واقع شده است، از آب بیرون آمده و شروع به گسترده شدن و پهن شدن کرده تا به شکل امروزی درآمده است.
هم چنین در آیه 5 سوره شمس «و الارض و ما طحیها» با توجه به آن که «طحیها» را هم معنای «دحیها» و یا حتی از باب تبدیل «دال » به «طا» یک کلمه دانسته اند، به همین موضوع مربوط می باشد.
براساس آیه قرآن «ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا و هدی للعالمین»(آل عمران: 96)؛ «همانا اولین خانه ای که برای مردم ساخته شده در همین مکه وکعبه بنا نهاده شده تا باعث هدایت عالمیان شود» که آیه ثابت می کند اولین نقطه ای که برای مردم قرار داده شده، همین کعبه قبله مسلمانان است.
این آیات ثابت می کند زمین ابتدا به شکل امروزی نبوده و خشکی نداشته و قابل سکونت نبوده است، اما بعدا از همان نقطه کعبه شروع به پهن شدن و گسترده شدن کرده، تا این که قابل سکونت برای انسان شده است.
** دعای روز دحوالأرض
در بخشی از این دعا، به مسأله دحوالأرض چنین اشاره شده است: «ای خدایی که خانه کعبه را گسترانیدی و دانه را شکافتی و سختی را برطرف ساختی، از تو می خواهم در این روز از روزهایت که حق آن را بزرگ نمودی، هر گرفتاری و مشکلی را برطرف سازی»
** محورهای مهم دعای دحوالارض
این دعا در عین اختصار مضامین عمیقی را در بر گرفته که در دو محور اصلی قابل تفکیک است:
الف) محور زندگی در زمین از بعد فردی
در این محور که نیمی از دعا را به خود اختصاص داده، شخص متوجه این حقیقت می شود که خدای متعال زمین را در راستای بندگی، رام و تسخیر انسان نموده و بر این اساس باید از خدا مدد خواست تا در مسیر بندگی حرکت و از گناهان توبه نمود و از خدا خواست که اولیائش را دستگیر ما قرار دهد و بعد از مرگ که در زیر خاک و داخل زمین مدفون می شویم نیز ما را به لطف و رحمتش یاد کند.
ب) محور زندگی اجتماعی انسان در روی زمین
این محور که برخلاف محور قبل که به بعد فردی و عبادی مربوط می شد، کاملا به بعد اجتماعی، سیاسی و حکومتی زندگی بشر بر روی زمین التفات می کند و در واقع خواست خدا را که حاکمیت بندگان در مسیر بندگی در روی زمین است، مطرح می نماید.
در این زمینه از یکسو به ما می آموزد که از خدا نابودی حاکمان ظالم و غاصب را با شدیدترین لحنها از خدا درخواست کنیم و از سوی دیگر ظهور امام زمان و برقراری حکومت فراگیر عادلانه اش را از خداوند طلب کنیم:
اللَّهُمَ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللَّهُمَ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ اللَّهُمَ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللَّهُمَ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ جَدِیدا غَضّا وَ یَمْحَضَ الْحَقَ مَحْضا وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللَّهُمَ صَلِ عَلَیْهِ وَ عَلَی جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّی نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِ عَلَیْهِ وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ الله وَ بَرَکَاتُهُ».
اینجاست که بعد سیاسی این روز آشکار شده و علت اصرار به اهتمام در بزرگداشت آن آشکار می شود و روشن می گردد چرا روزه و عبادت شب و روز بیست و پنج ذیقعده این مقدار با فضیلت عنوان شده است.
در حقیقت این بعد کلان سیاسی و حکومتی این روز و این دعا متاسفانه مورد غفلت واقع شده است. بی مورد نیست که بنا به بعضی روایات این روز، روز قیام امام زمان(عج) اعلام شده است.